[BLH]

წინა გვერდებზე ვისაუბრეთ 999-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული „მფლობელის“ ცნებაზე და მინდა დავამატო ავსტრიის კანონდებლობის რეგულაციები აღნიშნულ საკითხებზე:

 

„A keeper is not liable to those persons who use the motor vehicle without the permission of the keeper.“

 

„მფლობელი არ არის პასუხისმგებელი იმ პირების მიერ ავტოტრანსპორტის გამოყენებაზე, რომლებიც მისი ნებართვის გარეშე ახორციელებენ ავტოტრანსპორტით სარგებლობას.“

 

„ no liability exists in respect of individuals who are employed to operate the motor vehicle. „

 

„პასუხისმგებლობა არ ეკისრებათ იმ პირებს, რომლებიც დაქირავებულნი არიან ავტოტრანსპორტის გამოყენებისათვის“

 

“Keeper” denotes anyone who, at the time of the accident, used the vehicle for his or her advantage and had the ability to avert the danger. „

 

„მფლობელი“ არის ყველა პირი, რომელიც ავარიის შემთხვევაში იყენებდა ავტოტრანსპორტს მისი ინტერესების შესაბამისად და ჰქონდა ძალაუფლება მომეტებული საფრთხის წყაროზე“

 

(DCFR volume IV, 3533)

[BLH]

დამქირავებლის მიერ ქირავნობის ვადამდე მოშლა

 

ქირავნობის ხელშეკრულების დადების შემდგომ, მისი მხარეები იმყოფებიან სახელშეკრულებო ბოჭვის მდგომარეობაში, მათ არ შეუძლიათ ცალმხრივად უარი თქვან ხელშეკრულება, გარდა კანონით განსაზღვრული შემთხვევებისა.

 

წინამდებარე პოსტში, ვისაუბრებთ დამქირავებლის მიერ ქირავნობის ვადამდე მოშლაზე და აღნიშნულის განხორციელების სამართლებრივ საფუძვლებზე.

 

დამქირავებელი უფლებამოსილი იქნება მოშალოს ქირავნობა, როდესაც მას არ აქვს საშუალება ისარგებლოს ქირავნობის საგნით, კერძოდ როდესაც დამქირავებელს გადაეცემა ქირავნობის საგანი (ან მისი ნაწილი) დაგვიანებით, ან შემდგომში წაერთმევა საშუალება ისარგებლოს ქირავნობის საგნით.

 

მაგ: ქირავნობის ხელშეკრულებით, გამქირავებელს უნდა გადაეცა დამქირავებლისათვის ბინა სარგებლობაში 1998 წლის 20 მაისს, რაც მან არ გააკეთა, დამქირავებელი უფლებამოსილია დაუყოვნებლივ მოითხოვოს მისთვის ბინის გადაცემა. მოთხოვნის უშედეგოობის შემთხვევაში იგი უგლებამოსილია მოშალოს ქირავნობა.

 

მაგ: გაქირავებულ ბინაში მეზობლისგან ჩამოვიდა წყალი, რამაც შეუძლებელია გახადა ბინაში ცხოვრება. დამქირავებელი უფლებამოსილია მოშალის ქირავნობის ხელშეკრულება.

 

ზემოთ აღნიშნულ შემთხვევებში, დამქირავებელი უფლებამოსილია მოშალის ქირავნობა, სკ-ის 561-ე მუხლით განსაზღვრული სამ თვიანი ვადის დაუცველად.

 

ქირავნობის მოშლა დაიშვება მხოლოდ მაშინ, თუ გამქირავებელი დამქირავებლის მიერ განსაზღვრულ ვადაში არ აღკვეთს სარგებლობისათვის ხელშემშლელ გარემოებებს. ვადის განსაზღვრა არ არის საჭირო, თუ იმ გარემოებათა შედეგად, რომლებიც ხელშეკრულებაზე უარის თქმის საფუძველს იძლევიან, დამქირავებელმა დაკარგა ინტერესი ამ ხელშეკრულებისადმი.

 

აღსანიშნავია, რომ ქირავნობის ხელშეკრულებით შეიძლება შეიზღუდოს დამქირავებლის ზემოთ აღნიშნული უფლება, ვადამდე მოშალოს ხელშეკრულება, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა ქირავნობის საგანია საცხოვრებელი სადგომი.

 

მაგ: თუ ქირავნობის საგანია მანქანა, ქირავნობის ხელშეკრულებით შეიძლება წაერთვას დამქირავებელს უფლება მოშალოს ქირავნობა, თუ მანქანა მას ხელშეკრულებით გათვალისწინებულ ვადაში არ გადაეცა სარგებლობაში.

 

დამქირავებელს შეუძლია მოშალოს ქირავნობა მოშლის ვადის დაცვის გარეშე, როცა ქირავნობის საგანია სადგომი, რომელიც გათვალისწინებულია საცხოვრებლად (მაგ: ბინა) ან ადამიანთა სამყოფელად (მაგ: მაღაზია) და მათი მდგომარეობა ისეთია, რომ მისი გამოყენება მნიშვნელოვან საფრთხეს უქმნის ჯანმრთელობას.

 

მაგ: ქირავნობის საგანია ბინა, რომელიც შეიძლება ნებისმიერ დროს ჩამოინგრეს, ან ქირავნობის საგანია მაღაზია, რომელშიც დიდი მოცულობის რადიცია დაფიქსირდა.

 

აღსანიშნავია, რომ მნიშვნელობა არ აქვს დამქირავებელმა იცოდა თუ არა ასეთი საფრთხის შესახებ წინასწარ, მას მაინც აქვს უფლება მოშალოს ქირავნობის ხელშეკრულება.

 

დამქირავებლის მიერ ქირავნობის ცალმხრივად მოშლის უფლება გათვალისწინებულია ასევე სკ-ის 555-ე მუხლში. ამ შემთხვევაში ფაქტობრივად ხდება არა ქირავნობის მოშლა, არამედ დამქირავებლის ადგილს იკავებს მესამე პირი, რომელიც ხდება დამქირავებლის უფლებამონაცვლე, ხოლო ქირავნობა გრძელდება ხელშეკრულებით გათვალისწინებულ ვადამდე.

 

ამ მუხლის საფუძველზეხელშეკრულების მოშლისათვის საჭიროა შემდეგი პირობები:

 

ა) ერთი თვით ადრე გამქირავებლის შეტყობინება.

 

ბ) გამქირავებლისათვის გადახდისუნარიანი დამქირავებლის შეთავაზება.

 

გ) შეთავაზებული დამქირავებლი მისაღები უნდა იყოს გამქირავებლისათვის.

 

დ) ახალი დამქირავებლის თანხმობა დარჩენილ დროში გახდეს დამქირავებელი.

 

დამქირავებელი უფლებამოსილია ცალმხრივად მოშალოს ქირავნობის ხელშეკრულება ზოგადი ნორმების საფუძველზეც (სამოქალაქო კოდექსის 398-ე, 399-ე, 405-ე მუხლების საფუძველზე).

[BLH]

კი, სწორედ გაიგე… 396-ე და 997-ე მუხლების საფუძველზე პასუხს აგებს “მფლობელი” და არა მოსარგებლე 155.2-ე მუხლის გაგებით..

 

თუმცა ამავდროულად აღსანიშნავია ისეთი სიტუაციებიც, როცა მოსარგებლე არ წარმოადგენს 155.2-ე მუხლით გათვალისწინებულ პირს, არც “მფლობელს” 999.1-ე მუხლის გაგებით, არამედ მას მესაკუთრისგან გადაცემული აქვს მანქანა ე.წ. “მეგობრული” ან “ჯელტმენური”  გარიგებების დროს, ასეთ შემთხვევაში ამ პირთა პასუხისმგებლობა უნდა დადგეს პირდაპირ 992-ე მუხლით, ხოლო “მფლობელი” საერთოდ არ იქნება პასუხისმგებელი მსგავს შემთხვევაში, მაგრამ უზენაესი სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით ასეთ შემთხვევაში მფლობელსაც დაეკისრება სოლიდარულად პასუხისმგებლობა, სკ-ის 999-ე მუხლის საფუძველზე.

 

[BLH]

 

ძალიან საინტერესო შემთხვევა სამკვიდროს მიღებასთან დაკავშირებით და მოდი განვიხილოთ:

 

მამკვიდრებელმა ნათესავს გარდაცვალებამდე სამკაული გაატანა შვილთან. ეს ნივთი მის შვილს გადასცეს მისი გარდაცვალების შემდეგ, 6 თვის გასვლამდე. ამ შვილს სამკვიდრო უძრავი ქონება არ მიუღია მამკვიდრებლის გარდაცვალებიდან 6 წლის განმავლობაში. სამკვიდრო ქონება მიიღო და დაირეგისტრირა სხვა მემკვიდრემ.

 

ახლა ის ვინც სამკაული მიიღო, 1421-ე მუხლის მე-3 ნაწილის გამოყენებით დავობს თავის წილზე.

[BLH]

ავარიის დროს პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლება

 

ას-290-612-09 საინტერესო გადაწყვეტილებაა, რომლის მიხედვითაც სატრანსპორტო საშუალების მფლობელს პასუხისმგებლობა არ დაეკისრა 999-ე მუხლის გამო, რადგან სახეზე იყო დაზარალებულის მხრიდან უხეში გაუფრთხილებლობა.

 

” თბილისის საგამოძიებო სამმართველოს გამომძიებლის 2001 წლის 10 ოქტომბრის დადგენილების საფუძველზე დგინდება, რომ, მოცემულ შემთხვევაში, ერთი მხრივ, საგზაო-სატრანსპორტო შემთხვევის დადგომაში რ. ე-უას არ მიუძღვის ბრალი, ხოლო დაზარალებული მოქმედებდა უხეში გაუფრთხილებლობით. საკასაციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ ამ შემთხვევაში, ბრალის არქონის გამო, არ არსებობს პირისათვის სამოქალაქო პასუხისმგებლობის დაკისრების სამოქალაქო კოდექსით გათვალისწინებული საერთო საფუძველი. ამ შემთხვევაში არც აღნიშნული კოდექსის 999-ე მუხლით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობის პირობებია სახეზე, რამდენადაც მოცემული ნორმა არ ითვალისწინებს ზიანის ანაზღაურებას ისეთ შემთხვევაში, როდესაც სატრანსპორტო საშუალების მფლობელი ახორციელებდა სატრანსპორტო საშუალების მართლზომიერ ექსპლუატაციას ანუ მის მიერ არ იყო დარღვეული ექსპლოატაციის წესები. მომეტებული საფრთხის წყაროდან მიყენებული ზიანის ანაზღაურება სატრანსპორტო საშუალების მფლობელს ეკისრება იმ შემთხვევაში, როდესაც ზიანი წარმოიშობა იმ მიზეზის გამო, რის გამოც აღნიშნული მომეტებული საფრთხის წყაროდ მიიჩნევა, ანუ შედეგი, ყოველგვარი გარე ფაქტორების ზემოქმედების გარეშე, უშუალო კავშირში უნდა იყოს საფრთხის მომეტების გამომწვევ მიზეზთან. აღნიშნული სპეციალური ნორმა, რომელიც მომეტებული საფრთხის წყაროს მიერ მიყენებული ზიანის ანაზღაურებას ითვალისწინებს, გამოიყენება იმ შემთხვევაში, როდესაც ზიანი გამოწვეულია ნივთის იმ თვისებებით, რის გამოც ის მომეტებული საფრთხის წყაროს განეკუთვნება, თუ ზიანი გამოწვეულია თუნდაც ნივთის ექსპლუატაციის დროს, მაგრამ არა მომეტებული საფრთხის წყაროს თვისებებიდან გამომდინარე, არამედ დაზარალებულის ბრალით, მაშინ პასუხისმგებლობის დაკისრება საერთო საფუძვლებით ხდება.”

[BLH]

ამ საკითხთან დაკავშირებით კიდევ ერთი შემთხვევა უნდა მოვიყვანო. წარმოიდგინე, რომ “ჭ” არის რადიაციული ნივთიერებების მესაკუთრე და მას გადააქვს აღნიშნული ნივთიერებები ერთი ადგილიდან მეორე ადგილას, უცებ მის ავტომობილს შეეჯახება “უ”, რაც განაპირობებს რადიაციული ნივთიერებების მიერ “ნ” სოფელის დაბინძურებას. ამ შემთხვევაში “უ”-ს ბრალით ხდება მომეტებული საფრთხის რეალიზაცია და სოფლის მოსახლეობას მოთხოვნის უფლება არ ექნება “ჭ”-ს მიმართ, რადგან მის მიმართ სახეზეა ფორსმაჟორული მდგომარეობა, რომელიც გამოწვეულია მესამე პირის- “უ”-ს მართლსაწინააღმდეგო ქმედებით.

 

[BLH]

ავარიის დროს დაზარალებულის ბრალი

 

უნდა გამოვყოთ ორი შემთხვევა:

 

1. ზიანი დადგა ავტომობილის მონაწილეობით დაზარალებულის ბრალეული მოქმედების შედეგად, ისე რომ ზიანის დადგომა არ არის გამოწვეული ავტომობილის მომეტებული საფრთხის გამო.

 

მაგ: პირი მოძრაობს მანქანით ქუჩაზე, მოძრაობის წესების სრულიად დაცვით. უცებ ქვეითი დიდი სისწრაფით გადადის იმ ადგილას, სადაც სასტიკად აკრძალულია გადასვლა, თანაც ისე, რომ ავტომობილის მძღოლისთვის შეუძლებელია შეჯახების თავიდან აცილება, თუმცა ქვეითი დაზიანდება მსუბუქად.

 

ამ შემთხვევაში გამოიყენება სამოქალაქო კოდექსის 394-ე მუხლი, რომლის მიხედვითაც პირი არ აგებს ზიანისათვის თუ არსებობს გარკვეული გარემოება, რომელიც მას გაათავისუფლებდა პასუხისმგებლობისგან. ამ შემთხვევაში ასეთი გარემოებაა დაზარალებულის ბრალი. თანაც ასეთ შემთხვევაში ვერ გამოვიყენებთ 999-ე მუხლს, რადგან ავტომობილის მომეტებული საფრთხის შედეგად არ დგება ზიანი, არამედ ზიანი გამოწვეულია დაზარალებულის ბრალით და არ გვაქვს 999-ე მუხლის შემადგენლობა, ხოლო სხვა სამართლებრივი საფუძველი არ არსებობს, რომლითაც შეიძლება ავტომობილის მფლობელის სამოქალაქო პასუხისმგებლობის დაყენება.

 

 

2. ზიანი დადგა ავტომობილის მონაწილეობით, დაზარალებულის ბრალეული მოქმედების შედეგად, თუმცა ამავდროულად ზიანის დადგომა გამოწვეულია ავტომობილის მომეტებული საფრთხიდანაც.

 

მაგ: ავტომობილი მიდის გზაზე, მძღოლი სრულიად იცავს მოძრაობი წესებს, თუმცა მანქანა უცებ მოცურდება, მისი თავისებურებიდან გამომდინარე. ამავდროულად იქვე გზაზე გადადის ქვეითი, რითიც  უხეშად არღვევს მოძრაობის წესებს. მოცურებული მანქანა მსუბუქად აზიანებს ქვეითს.

 

აი ასეთ შემთხვევაში ვინაიდან ზიანი დადგომა გამოწვეულია, როგორც დაზარალებული ქვეითის ბრალით, ასევე მანქანის მომეტებული საფრთხიდან გამომდინარე, ჩვენ უნდა გამოვიყენოთ 415-ე მუხლი, 999-ე მუხლთან ერთად და ვიმსჯელოთ პასუხისმგებლობის გადანაწილებაზე. სწორედ ამაზე უთითებს ზემოთ ედიკას მიერ მითითებული გადაწყვეტილება.

[BLH]

ცოტა სხვა კუთხიდანაც შევხედოთ ამ 999-ე მუხლს… კერძოდ ადმინისტრაციულ სამართალში, ზიანის საფრთხის თეორიაში არსებობს ორი ტიპის სუბიექტი:

 

1. ქცევაზე პასუხისმგებელი სუბიექტი – პირი, რომლის ქმედებაც (მოქმედება/უმოქმედობა) იწვევს საფრთხეს (ანუ მდგომარეობას, რომელიც საფუძვლიანი ვარაუდის საშუალებას იძლევა, რომ მოვლენათა შეუფერხებელი განვითარების შემთხვევაში დადგება ზიანი).

 

მაგ: პირი დაჯდა მანქანაზე ძალიან მთვრალი და გიჟივით დაყავს მანქანა. ამ შემთხვევაში მისი ქცევა იწვევს საფრთხის შექმნას საზოგადოებისთვის. მან შეიძლება ვიღაცას გადაუაროს ან მოახდინოს ავარია და ა.შ.

 

2. მდგომარეობაზე პასუხისმგებელი სუბიექტი– ეს ისეთი სუბიექტი, რომლის ნივთის იწვევს საფრთხის შექმნას, მაგ: იგივე მაგალითი ავიღოთ და ვთქვათ “ა”-ს მანქანას მართავს მისი მთვრალი მძღოლი “ბ” და ამით ქმნის საფრთხეს.

 

ახლა ეს რომ გადმოვიტანოთ სამოქალაქო სამართალში, კერძოდ 999-ე მუხლში, გვექნება ასეთი სიტუაცია, რომ მდგომარეობაზე პასუხისმგებელი სუბიექტი იქნება 999.1-ე მუხლით გათვალისწინებული პირი, ხოლო ქცევაზე პასუხისმგებელი პირი იქნება 999.4-ე მუხლით გათვალისწინებული სუბიექტები.

 

ჩდება კითხვა, როცა მესაკუთრე აქირავებს თავის მანქანას, იცვლება თუ არა მდგომარეობაზე პასუხისმგებელი პირი? ამ შეკითხვას დადებითად უნდა ვუპასუხოდ, რადგან მდგომარეობაზე პასუხისმგებელი პირი არის ის პირი, რომელიც ფაქტობრივად ბატონობს ნივთზე და მასზეა პასუხისმგებელი, იღებს სარგებელს და განკარგავს ყოველდღიურად ავტოტრასპორტს.. ასეთი პირი პირდაპირი მფლობელი უფროა სამოქალაქო კოდექსის 155.1-ე მუხლის გაგებით, ვიდრე მესაკუთრე, რომელიც არაპირდაპირი მფლობელია. (იგივე პოზიცია აქვს ჩვენ დოქტრინას და გერმანულ დოქტრინას, რაზეც ზემოთ ვისაუბრეთ უკვე).

[BLH]

ავტომობილის “მფლობელის” ცნება ევროპულ სამართალში

 

(DCFR-ის მიხედვით, რომელიც წარმოადგენს ევროპული  კერძო სამართლის განზოგადებას)

 

“Notion of Keeper – the concept of a “keeper” is of general significance for the entire law on non-contractual liability. a keeper, in relation to a motor vehicle is the person who has the beneficial use or physical control of it for that person’s own benefit, and who exercises the right to control it or its use. the rule deliberately avoid invoking the concept of “possession”: “possession” is a concept of property law and has or may have a meaning which differs from jurisdiction to jurisdiction”

 

უპირველესყოვლისა აღსანიშნავია, რომ ზემოთ მოყვანილი განმარტების მიხედვით სამოქალაქო კოდექსის 155-ე მუხლით განსაზღვრული მფლობელისა და 999-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული მფლობელის ცნებები განსხვავდება.

 

სკ-ის 999-ე მუხლის პირველი ნაწილით განსაზღვრული მფლობელი არის ის პირი, რომელიც პირდაპირ სარგებელს ღებულობს ავტოტრანსპორტის გამოყენებიდან, ფიზიკურად აკონტროლებს მას, იყენებს და ფლობს პირადი მიზნებისთვის. აღნიშნული განმარტებიდან გამომდინარე შეგვიძლია ვთქვათ, რომ 999-ე მუხლის პირველი ნაწილით განსაზღვრული “მფლობელი” არის ისეთი პირდაპირი მფლობელი, რომელიც ფლობს ავტოტრანსპორტს სამართლებრივი საფუძვლის მიხედვით, მაგ: დამქირავებელი, რომელიც ფიზიკურად ფლობს და სარგებლობს ავტოტრანსპორტით, იყენებს მას თავისი ინტერესების შესაბამისად და შესაბამისად პასუხისმგებელია იმ ზიანისათვის, რაც მის მიერ მანქანის გამოყენების (ექსპლოატაციის) დროს დგება.

 

“მფლოებლის” მსგავსი განმარტება, როგორც წინა პოსტებში უკვე აღინიშნა სრულიად მოდის შესაბამისობაში ქართულ დოქტრინასთან, კერძოდ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის კომენტარებში ზუსტად ეს პოზიციაა ასახული.

[BLH]

გამქირავებლის მიერ ქირავნობის ვადამდე მოშლა 

 

გარდა ზოგადი საფუძვლებისა, რომელიც მოცემულია ზოგადი ვალდებულებითი სამართლი წიგნში (398-ე,399-ე,405-ე მუხლები)

 

ქირავნობის თავში განსაზღვრულია სპეციალური შემთხვევი, როდესაც გამქირავებელი უფლებამოსილია ცალმხრივად, ვადამდე მოშალოს ქირავნობის ხელშეკრულება.

 

გამქირავებელს შეუძლია ხელშეკრულება მოშალოს ვადამდე, თუ დამქირავებელი, გამქირავებლის გაფრთხილების მიუხედავად, გაქირავებულ ნივთს მნიშვნელოვნად აზიანებს ან ქმნის მნიშვნელოვანი დაზიანების რეალურ საშიშროებას.

 

მაგ: უდიერად ეპყრობა ავეჯს, აზიანებს ბინაში არსებულ ტექნიკას, და ა.შ.

 

გამქირავებელი უფლებამოსილია, მოშალოს ქირავნობის ხელშეკრულება პატივსადები მიზეზის არსებობისას. პატივსადები მიზეზის შესახებ იტყობინება 399-ე მუხლი, ხოლო 562-ე მუხლი განმარტავს ამომწურავად, თუ რა შეიძლება იყო ქირავნობის მოშლის პატივსადები მიზეზი. ეს შეიძლება იყოს შემდეგი შემთხვევები:

 

ა) დამქირავებელმა თავისი სახელშეკრულებო ვალდებულებები ბრალეულად მნიშვნელოვნად დაარღვია;

 

ბ) გამქირავებელს საცხოვრებელი სადგომი სჭირდება უშუალოდ თვითონ ან ახლო ნათესავებისათვის; მაგ: გამქირავებელის ოჯახი გაიზარდა, გაყიდა მეორე ბინა და არ აქვს საცხოვრისი და ა.შ.

 

გ) დამქირავებელი უარს ამბობს გადაიხადოს გამქირავებლის მიერ შემოთავაზებული გაზრდილი ქირა, რომელიც შეესაბამება ბაზარზე არსებულ ბინის ქირას;

 

დ ) დამქირავებელმა გამქირავებლის მიმართ ჩაიდინა ისეთი მართლსაწინააღმდეგო ან ამორალური მოქმედება, რომელიც შეუძლებელს ხდის მათ შორის ურთიერთობის შემდგომ გაგრძელებას.

 

ამავდროულად აღსანიშნავია, რომ თუ ქირავნობის საგანს შეადგენს ავეჯით გაწყობილი ბინა, მაშინ გამქირავებელს ყოველთვის შეუძლია ხელშეკრულების მოშლის ვადის დაცვით მოშალოს ქირავნობის ხელშეკრულება.

[Author]

Posts