ზიანის ანაზღაურება (დელიქტური სამართალი)

[Edika]

უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება N- ას-494-463-2010

 

“სამოქალაქო კოდექსის 999-ე მუხლით გათვალისწინებული ზიანის ანაზღაურების დაკისრებისას სატრანსპორტო საშუალების მფლობელის პასუხისმგებლობა უნდა გამოირიცხოს, თუ ზიანი გამოწვეულია თუნდაც ნივთის ექსპლუატაციის დროს, მაგრამ სხვა გარე ფაქტორების ზემოქმედებით და არა მომეტებული საფრთხის წყაროს თვისებებიდან გამომდინარე. პასუხისმგებლობის მთლიან ან ნაწილობრივ გამომრიცხველ გარემოებად უნდა ჩაითვალოს როგორც დაუძლეველი ძალა (სამოქალაქო კოდექსის 394-ე მუხლის პირველი ნაწილი), ასევე დაზარალებულის ბრალი.

 

სატრანსპორტო საშუალების ექსპლუატაციის შედეგად დამდგარი ზიანის დაკისრებისას უნდა გამოირიცხოს დაზარალებულის ბრალიც. დელიქტური ვალდებულებების მომწესრიგებელი ნორმები სამოქალაქო კოდექსი 992-1008 ე მუხლები არ ითვალისწინებს შემხვედრი ბრალის საკითხს. ამასთან, სამოქალაქო კოდექსის 326-ე მუხლის თანახმად, წესები სახელშეკრულებო ვალდებულების შესახებ გამოიყენება ასევე სხვა არასახელშეკრულებო ვალდებულებათა მიმართ, თუკი ვალდებულების ხასიათიდან სხვა რამ არ გამომდინარეობს.ამავე კოდექსის 415-ე მუხლის თანახმად, თუ ზიანის წარმოშობას ხელი შეუწყო დაზარალებულის მოქმედებამაც, მაშინ ზიანის ანაზღაურების ვალდებულება და ამ ანაზღაურების მოცულობა დამოკიდებულია იმაზე თუ უფრო მეტად რომელი მხარის ბრალით არის ზიანი გამოწვეული.”

[BLH]

ავარიის დროს დაზარალებულის ბრალი

 

უნდა გამოვყოთ ორი შემთხვევა:

 

1. ზიანი დადგა ავტომობილის მონაწილეობით დაზარალებულის ბრალეული მოქმედების შედეგად, ისე რომ ზიანის დადგომა არ არის გამოწვეული ავტომობილის მომეტებული საფრთხის გამო.

 

მაგ: პირი მოძრაობს მანქანით ქუჩაზე, მოძრაობის წესების სრულიად დაცვით. უცებ ქვეითი დიდი სისწრაფით გადადის იმ ადგილას, სადაც სასტიკად აკრძალულია გადასვლა, თანაც ისე, რომ ავტომობილის მძღოლისთვის შეუძლებელია შეჯახების თავიდან აცილება, თუმცა ქვეითი დაზიანდება მსუბუქად.

 

ამ შემთხვევაში გამოიყენება სამოქალაქო კოდექსის 394-ე მუხლი, რომლის მიხედვითაც პირი არ აგებს ზიანისათვის თუ არსებობს გარკვეული გარემოება, რომელიც მას გაათავისუფლებდა პასუხისმგებლობისგან. ამ შემთხვევაში ასეთი გარემოებაა დაზარალებულის ბრალი. თანაც ასეთ შემთხვევაში ვერ გამოვიყენებთ 999-ე მუხლს, რადგან ავტომობილის მომეტებული საფრთხის შედეგად არ დგება ზიანი, არამედ ზიანი გამოწვეულია დაზარალებულის ბრალით და არ გვაქვს 999-ე მუხლის შემადგენლობა, ხოლო სხვა სამართლებრივი საფუძველი არ არსებობს, რომლითაც შეიძლება ავტომობილის მფლობელის სამოქალაქო პასუხისმგებლობის დაყენება.

 

 

2. ზიანი დადგა ავტომობილის მონაწილეობით, დაზარალებულის ბრალეული მოქმედების შედეგად, თუმცა ამავდროულად ზიანის დადგომა გამოწვეულია ავტომობილის მომეტებული საფრთხიდანაც.

 

მაგ: ავტომობილი მიდის გზაზე, მძღოლი სრულიად იცავს მოძრაობი წესებს, თუმცა მანქანა უცებ მოცურდება, მისი თავისებურებიდან გამომდინარე. ამავდროულად იქვე გზაზე გადადის ქვეითი, რითიც  უხეშად არღვევს მოძრაობის წესებს. მოცურებული მანქანა მსუბუქად აზიანებს ქვეითს.

 

აი ასეთ შემთხვევაში ვინაიდან ზიანი დადგომა გამოწვეულია, როგორც დაზარალებული ქვეითის ბრალით, ასევე მანქანის მომეტებული საფრთხიდან გამომდინარე, ჩვენ უნდა გამოვიყენოთ 415-ე მუხლი, 999-ე მუხლთან ერთად და ვიმსჯელოთ პასუხისმგებლობის გადანაწილებაზე. სწორედ ამაზე უთითებს ზემოთ ედიკას მიერ მითითებული გადაწყვეტილება.

[Edika]

გეთანხმები, დავამატებ, რომ უშუალოდ 394-ე მუხლი არ წარმოადგენს პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლების საფუძველს. 394-ე მუხლი უბრალოდ ამბობს რომ ზიანის ანაზღაურების მოვალეობა გამორიცხულია თუ მოვალეს არ შეიძლება დაეკისროს პასუხისმგებლობა, ანუ პასუხისმგებლობის გამომრიცხავი საფუძველი სხვა ნორმებში უნდა ვეძიოთ და ამ შემთხვევაში ასეთი საფუძველი არის თვითონ სკ-ის 999 მუხლი, იქედან გამომდინარე რომ ასეთ შემადგენლობას არ ითვალისწინებს სკ-ის 999 მუხლი. სკ-ის 999 მუხლის შემთხვევაში ავტომანქანის მფლობელს პასუხისმგებლობა ეკისრება მომეტებული საფრთხის წყაროს თვისებებიდან გამომდინარე და როცა დაზარალებულის ბრალით ხდება ზიანის დადგომა ეს არ წარმოადგენს ზიანს რომელიც გამოწვეულია მანქანის როგორც მომეტებული საფრთხის წყაროს თვისებებიდან გამომდინარე. ზუსტად ამაზეა საუბარი ზემოთხსენებულ გადაწყვეტილებაში (ას-494-463 2010):

 

“სამოქალაქო კოდექსის 999 ე მუხლით გათვალისწინებული ზიანის ანაზღაურების დაკისრებისას სატრანსპორტო საშუალების მფლობელის პასუხისმგებლობა უნდა გამოირიცხოს, თუ ზიანი გამოწვეულია თუნდაც ნივთის ექსპლუატაციის დროს, მაგრამ სხვა გარე ფაქტორების ზემოქმედებით და არა მომეტებული საფრთხის წყაროს თვისებებიდან გამომდინარე. პასუხისმგებლობის მთლიან ან ნაწილობრივ გამომრიცხველ გარემოებად უნდა ჩაითვალოს როგორც დაუძლეველი ძალა (სამოქალაქო კოდექსის 394 ე მუხლის პირველი ნაწილი), ასევე დაზარალებულის ბრალი”

 

რაც შეეხება სატრანსპორტო საშუალების მფლობელის (999 მუხლი) პასუხისმგებლობის შემცირებას 415-ე მუხლის საფუძველზე. კარგი მაგალითი მოიყვანე კრასსუს, მაგრამ მაინც შეიძლება გაუჩნდეს ვინმეს კითხვა რომ თუ 415-ე მუხლში საუბარია ორივე მხარის ბრალეული ქმედების შედეგად დამდგარ ზიანზე, მაშინ შეიძლება თუ არა 999 მუხლით (სადაც საუბარია ბრალის გარეშე პასუხისმგებლობაზე) გათვალისწინებული პასუხისმგებლობის გადანაწილება 415-ე მუხლით დადგენილი წესით?  ამ საკითხს ეხება ეს ორი გადაწყვეტილება ას-95-90-2013;  ას-494-463-2010 და სწორედაც არის გადაწყვეტილი ეს საკითხი, სკ-ის 415-ე მუხლის მიზნებიდან გამომდინარე.

[Edika]

შემდეგი კაზუსი:

 

A მოძრაობდა თავის საავტომობილო გზაზე, რომელსაც უკნიდან მაღალი სიჩქარით მომავალი B დაეჯახა. დაჯახების შედეგად ინერციით A შეასკდა მის წინ მიმავალ C-ს. აქვს თუ არა C-ს A-ს მიმართ ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება სკ-ის 999 მუხლის საფუძველზე?

[ივერიელი]

@Edika said: A მოძრაობდა თავის საავტომობილო გზაზე, რომელსაც უკნიდან მაღალი სიჩქარით მომავალი B დაეჯახა. დაჯახების შედეგად ინერციით A შეასკდა მის წინ მიმავალ C-ს. აქვს თუ არა C-ს A-ს მიმართ ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება 999 მუხლის საფუძველზე?

 

ჩვენი დოქტრინისა და სასამართლო პრაქტიკის მიხედვით ამ შემთხვევაში პასუხისმგებლობა დაეკისრება, როგორც A-ს ისე B-ს, თუმცა ჩემი აზრით “A”-ს არ უნდა დაეკისროს პასუხისმგებლობა, რადგან ზიანი დადგა ისეთი გარე ფაქტორების შედეგად, რაც არ არის დაკავშირებული ავტომობილის მომეტებული საფრთხის რეალიზაციასთან, კერძოდ ზიანი დადგა “B”-ს ქმედების შედეგად, ანუ სახეზეა ფორსმაჟორი, რაც გამოწვეულია მესამე პირის არამართლზომიერი ქმედებით.

[Edika]

გეთანხმები, მე ვფიქრობ რომ A-ს არ უნდა დაეკისროს პასუხისმგებლობა არც 999 და არც 992 მუხლით. აქაც ჩემი აზრით როგორც წინა პოსტში ვთქვით სახეზე გვაქვს არა საფრთხის წყაროს თვისებებიდან გამომდინარე ზიანი არამედ გარე ფაქტორიდან. ასევე არ გვაქვს პასუხისმგებლობის აუცილებელი ელემენტი – ქმედება.

[ივერიელი]

ქმედება არაფერ შუაში არაა, სკ-ის 999-ე მუხლით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობა დგება შემდეგი ელემენტების არსებობის შემთხვევაში:

 

1. მომეტებული საფრთხის რეალიზაცია – რომელიც არ არის დაკავშირებული რომელიმე პირის ქმედებასთან, არამედ თვითონ სატრანსპორტო საშუალების თვისებებიდან გამომდინარე, უკონტროლო მოვლენაა, რომლის კონტროლის შესაძლებლობაც ადამიანებს არ აქვს, ამიტომაც ეწოდება მომეტებული საფრთხე.

 

2. ზიანი- ზიანის გარეშე პასუხისმგებლობის დაკისრების საკითხი არ დგება.

 

3. მიზეზობრივი კავშირი ზიანსა და მომეტებული საფრთხის რეალიზაციას შორის.

 

როგორც ვხედავთ, სკ-ის 999-ე მუხლის საფუძველზე პასუხისმგებლობის დაკისრებისათვის არც მართლწინააღმდეგო ქმედებაა აუცილებელი და არც პირის ბრალეულობა, რაც დამახასიათებელია ზოგადად დელიქტებისათვის.

[Edika]

მომეტებული საფრთხის წყაროს თვისებაში ჯდება ის რომ უკნიდან შეიძლება ვინმე დაგეჯახოს და შენ კიდე ამით სხვა ვინმე დააზიანო?

[ივერიელი]

აი როგორ მიდგომაა  ამ საკითხზე გერმანულ სამათალში (DCFR 3532-3533 გვ.) :

 

“Liability is precluded when the damage results from force majeure (StVG & 7 (2) ). Force majeure denotes an extraordinary external event which is caused by a supervening natural event or by the actions of third parties (external) and which, according to human perceptions and experience, amounts to an unavoidable event. this event can neither be avoided by the exercise of the utmost care to be expected under the circumstances and employing commercially viable means nor predicted on the basis of its frequency of occurrence.”

 

ანუ თუ “ა” მანქანას ეჯახება “ბ” მანქანა და შემდგომ “ა” მანქანა აზიანებს “გ”-ს, ხოლო ზიანის თავიდან აცილების აღკვეთა შეუძლებელი იყო, მსგავს შემთხვევაში ითვლება, რომ სახეზეა ფორსმაჟორული შემთხვევა, რომელიც გამოწვეულია მესამე პირის ქმედებისაგან. რამდენად სწორად მიგაჩნიათ მსგავსი მიდგომა?

 

[ივერიელი]

ამის საწინააღმდეგოდ აი ასეთი ჩანაწერია კომენტარებში: “თუ სატრანსპორტო საშუალებების შეჯახებისას დაზარალდნენ მესამე პირები(ფეხით მოსიარულე, მგზავრები და ა.შ.) პასუხისმგებლობა ეკისრება შეჯახებული სატრანსპორტო საშუალებების მფლობელებს სოლიდარულად, მიუხედავად თუ ვისი ბრალი იყო შეჯახება.”

[Author]

Posts