[BLH]

ქირავნობის არსებითი პირობები

ქირავნობა დადებულად ჩაითვლება თუ მხარეები შეთანხმდებიან მის არსებით პირობებზე. ქირავნობის არსებითი პირობებია:

1.მხარეთა განსაზღვრა– აუცილებელია ზუსტად განისაზღვროს თუ ვინ არიან გამქირავებელი და დამქირავებელი, ამასთან აუცილებელია გამქირავებელს ჰქონდეს ქირავნობის საგნის განკარგვის უფლებამოსილება.

2.ქირავნობის ხელშეკრულებაზე მითითება– აუცილებელია მხარეების შეთანხმდებიდან ვლინდებოდეს მათი ნება დაიდოს ქირავნობის ხელშეკრულება და არა სხვა ხელშეკრულება, მაგ: თხოვების.

3.ქირავნობის საგანი– ზუსტად უნდა განისაზღვროს რას გადასცემს გამქირავებელი სარგებლობაში დამქირავებელს.

გარდა ამ პირობებისა, ქირავნობის ფასი მიიჩნევა  ქირავნობის ხელშეკრულების არსებით პირობად, ამის შესახებ სააპელაციო სასამართლოც აკეთებს განმარტებას, (იხ. საქმე სუსგ.   №ას-630-593-2012).

თუმცა არსებობს მოსაზრება, რომლის მიხედვითაც ქირა არ წარმოადგენს ქირავნობის ხელშეკრულების არსებით პირობას, რადგან თუ მხარეები შეთანხმდებიან ზემოთ მოყვანილ პირობებზე და ისინი არ შეთანხმდებიან ქირაზე, სკ-ის 531-ე და 325-ე მუხლებიდან გამომდინარე, ქირა შეიძლება განისაზღვროს სამართლიანობის პრინციპიდან გამომდინარე.

უფრო კონკრეტულად, რომ გავაანალიზოთ ეს საკითხი, დავიწყოთ იმაზე მითითებით, რომ სკ-ის 531-ე მუხლის მიხედვით ქირავნობის ხელშეკრულება აუცილებლად სასყიდლიანია, შესაბამისად, როცა მხარეები თანხმდებიან ქირავნობის ხელშეკრულების დადების თაობაზე, ანაზღაურება უსიტყვოდაც ითვლება შეთანხმებულად, რადგან ქირავნობა სასყიდლიანობას გულისხმობს, ამ შემთხვევაში ფაქტობრივად სახეზეა სკ-ის 630-ე მუხლის პირველი ნაწილით ნარდობასთან დაკავშირებული შემთხვევის ანალოგიური ვითარება. რაც შეეხება ქირის ოდენობას, იმავე 630-ე მუხლის მე-2 ნაწილით განსაზღვრული წესის მისადაგება ქირის ოდენობის განსაზღვრისათვის იქნებოდა შესაძლებელი, რომლის მიხედვითაც:

„თუ ანაზღაურების ოდენობა შეთანხმებული არ არის, ტარიფის არსებობისას შეთანხმებულად მიიჩნევა სატარიფო განაკვეთი, ხოლო, თუ ტარიფები არ არსებობს, მაშინ  ჩვეულებრივი ანაზღაურება.“, ხოლო ეს ჩვეულებრივი ანაზღაურება უნდა განისაზღვროს სკ-ის 325-ე მუხლის მიხედვით, სამართლიანობის პრინციპის გათვალისწინებით, რომელიც თავის მხრივ კეთილისინდისიერების პრინციპიდან გამომდინარეობს.

მაგ: „ა“-მ იქირავა ბინა თბილისის ცენტრში, სადაც  მსგავსი ბინების საბაზრო ქირა შეადგენს 1000 ლარს. მხარეები შეთანხმდნენ, რომ მათ შორის იდებოდა ქირავნობის ხელშეკრულება და განისაზღვრა ქირავნობის საგანიც, თუმცა მხარეები არ შეთანხმებულად ქირის ოდენობაზე. გამქირავებელმა „ბ“-მ თვის ბოლოს მოსთხოვა „ა“-ს, ქირის – 1000 ლარის გადახადა. ამ შეთმხვევაში „ა“ ვერ იტყვის, რომ აღნიშნული ოდენობის ქირაზე ისინი არ შეთანხმებულად და მას არ ეკთვნის ამდენის გადახდა.

ამ მსჯელობის სასარგებლოდ შესაძლებელია უზენაესი სასამართლოს განმარტების მოყვანა  (საქმე№ას-863-809-2012), რომელიც ეხება ნასყიდობის ხელშეკრულების არსებით პირობებზე, თუმცა შეიძლება იმ მსჯელობის გავრცელება ქირავნობის ხელშეკრულებაზეც:

“მხარეთა შორის ვალდებულებითსამართლებრივი ურთიერთობა ნასყიდობის ხელშეკრულების საფუძველზე წარმოიშვა. ნასყიდობის ხელშეკრულება ორმხრივი, კონსესუალური და სასყიდლიანი ხელშეკრულებაა. იგი დადებულად ითვლება იმ მომენტიდან, როდესაც მხარეები მის ყველა არსებით პირობებზე შეთანხმდებიან კანონით გათვალისწინებული ფორმით. ნასყიდობის ხელშეკრულებით მყიდველის ძირითადი ვალდებულებაა, მიიღოს ნაყიდი საქონელი  და გამყიდველს გადაუხადოს შეთანხმებული ფასი. ამდენად, ხელშეკრულების ერთ-ერთი არსებითი, კანონით გათვალისწინებული პირობა ფასზე შეთანხმებაა (სამოქალაქო კოდექსის 327-ე მუხლის პიველი ნაწილი, 477-ე მუხლის პირველი და მეორე ნაწილები). ამ ხელშეკრულებისთვის აუცილებელია რა საგანსა და ფასზე შეთანხმება, მხარეებმა  შეიძლება ღიად დატოვონ ესა თუ ის პირობა, მაგრამ უნდა შეთანხმდნენ მომავალში მისი განსაზღვრის საშუალებაზე. გასაყიდი ნივთის ფასი საბაზრო ეკონომიკის პირობებში შეიძლება შეიცვალოს და იგი მხარეთა შეთანხმებით, ნასყიდობის საგნის გადაცემის დროს არსებულ საბაზრო ღირებულებასთან შესაბამისად დადგინდეს. ამდენად, ხელშეკრულების შინაარსის თავისუფლების პრინციპიდან გამომდინარე, ნასყიდობის ხელშეკრულებისთვის საკმარისია მის სასყიდლიანობაზე და არა ზუსტ ფასზე შეთანხმება, რაც მას განასხვავებს ქონების საკუთრებაში გადაცემის სხვა ხელშეკრულებებისაგან.”

[BLH]

სამართლიანობის პრინციპი

სამოქალაქო კოდექსის 325-ე მუხლის მიხედვით:

„თუ ვალდებულების შესრულების პირობები უნდა განისაზღვროს ხელშეკრულების ერთ-ერთი მხარის ან მესამე პირის მიერ, მაშინ საეჭვოობისას ივარაუდება, რომ ამგვარი განსაზღვრა უნდა მოხდეს სამართლიანობის საფუძველზე.

თუ მხარე პირობებს არ მიიჩნევს სამართლიანად, ან მათი განსაზღვრა ჭიანურდება, გადაწყვეტილებას იღებს სასამართლო.“

სამართლიანობის პრინციპი  მნიშვნელოვან როლს თამაშობს იმ სახელშეკრულებო პირობების კანონიერების განსაზღვრის მიმართ, რომელთა დადგენა ხდება, ცალმხრივად, ხელშეკრულების ერთ-ერთი მხარის ან მესამე პირის მიერ.

ამდენად, სამართლიანობის პრინციპი გამოიყენება, როდესაც მხარეებმა (ან შესაძლოა კანონმდებლობიდან გამომდინარე) ღიად დატოვეს გარკვეული სახელშეკრულებო პირობები და მათი განსაზღვრის უფლება მიანიჭეს ერთ-ერთ მხარეს ან მესამე პირს. აღნიშნული პრინციპი გარკვეული მბოჭავი ფუნქციის მატარებელია, რათა არ მოხდეს სახელშეკრულებო ურთიერთობის ერთ-ერთი სუბიექტის (ან მესამე პირის) მიერ, კაბალური პირობის განსაზღვრა.

მაგ: უზენაესი სასამართლო ერთ-ერთ საქმეში დაეთანხმა სააპელაციო სასამართლოს, რომელმაც აპელანტის მოთხოვნით შეამცირა სესხის 6%-იანი განაკვეთი 4%-მდე. უზენაესმა სასამართლომ განმარტა, რომ “კასატორი, რომელიც ეწევა სამეწარმეო საქმიანობას,  ეკონომიკურად უფრო ძლიერი მხარეა და უდავოა, რომ სწორედ მის მიერ იქნა განსაზღვრული სესხის სარგებელი – ყოველთვიური 6%.   მართალია, ამ შეთავაზებას გ–ა ს–ე დაეთანხმა, მაგრამ ამით სამართლებრივი სურათი არ იცვლება,  რადგანაც  კასატორი მოქმედებდა სსკ-ის 325-ე მუხლის  პირველი ნაწილით დადგენილი ქცევის წესის საწინაღმდეგოდ.”  (სუსგ. №ას-663-629-2015).

სამართლიანობის პრინციპი განსაკუთრებით მნიშვნელოვან როლს თამაშობს  სტანდარტული სახელშეკრულებო პირობების განსაზღვრის დროს.

სასამართლომ სამართლიანობის პრინციპიდან გამომდინარე უნდა დაადგინოს, არის თუ არა კონკრეტული პირობა სამართლიანი, თუ სასამართლო დაადგენს, რომ პირობა არ შეესაბამება სამართლიანობის სტანდარტს, იგი ბათილად უნდა ჩაითვალოს, სამოქალაქო კოდექსის 54-ე და 325-ე მუხლების საფუძველზე.

ხელშეკრულების პირობის განსაზღვრის ორ შემთხვევას ითვალისწინებს:

1.როცა თვით ხელშეკრულების ერთ–ერთი მხარე ცალმხრივად განსაზღვრავს  ამ პირობას.

2.როცა მესამე პირს აქვს ასეთი უფლება.

[BLH]

განსხვავებული პოზიცია

საზოგადოების დირექტორის მიერ გარიგების დადების უფლებამოსილების შეზღუდვა

(სუსგ. № 3კ-1492-02 19)

„მეწარმეთა შესახებ“ საქართველოს კანონის 9.1 მუხლის შესაბამისად საზოგადოებას ხელმძღვანელობს დირექტორი.

დირექტორი არის „მეწარმეთა შესახებ“ კანონით გათვალისწინებულ საწარმოთა აღმასრულებელი ორგანო, რომელიც ხელმძღვანელობს საწარმოს მიმდინარე საქმიანობას და უფლებამოსილია მესამე პირების წინაშე მინდობილობის გარეშე წარმოადგინოს საწარმო, ე.ი. დადოს საწარმოს სახელით ხელშეკრულება.

„მეწარმეთა შესახებ“ საქართველოს კანონის 9.4 მუხლის შესაბამისად დირექტორი საზოგადოებას წარმართავს მესამე პირებთან ურთიერთობაში. მისი წარმომადგენლობითი უფლებამოსილება მესამე პირებთან ურთიერთობაში არ შეიძლება შეიზღუდოს.

ეს იმას ნიშნავს, რომ დირექტორებს არ შეიძლება აეკრძალოთ ამა თუ იმ გარემოებათა გამო გარიგებათა დადება, გარდა იმ გარიგებებისა, რომლებზეც თანხმობის გაცემა კანონით სხვა ორგანოთა კომპეტენციას განეკუთვნება.

„მეწარმეთა შესახებ“ კანონის 9.5 მუხლის შესაბამისად გათვალისწინებულია საზოგადოების დაცვის მექანიზმიც. იმ შემთხვევაში, როცა დირექტორმა დადო ისეთი გარიგება, რომლის დადების უფლებაც მას არ ჰქონდა და ამის შესახებ იცოდა კონტრაჰენტმა, საზოგადოებას შეუძლია ასეთი გარიგება გამოაცხადოს  ბათილად.

იგივე წესი მოქმედებს მაშინაც, როცა წარმოდგენილი და კონტრაჰენტი განზრახ მოქმედებენ ერთად, რათა ზიანი მიაყენონ წარმოდგენილ საზოგადოებას.

„მეწარმეთა შესახებ“ კანონის 9.3 მუხლის მეორე აბზაცის შესაბამისად საზოგადოების წესდება შეიძლება ითვალისწინებდეს დირექტორის მიერ საზოგადოების ერთპიროვნულად მართვის უფლებამოსილებას, მაგრამ საზოგადოების ხელმძღვანელობის უფლებამოსილება შესაძლოა, შეიზღუდოს სამეთვალყურეო ორგანოს აუცილებელი თანხმობის დაწესებით. ხელმძღვანელობის ეს წესი შეიძლება განისაზღვროს აგრეთვე საზოგადოების შინაგანაწესით.

ასეთ შემთხვევაში კონტრაჰენტი ხელშეკრულების დადებისას უნდა დაინტერესდეს, დირექტორს აქვს თუ არა ამ ხელშეკრულების დადების უფლება და თუ დარწმუნდება, რომ ასეთი ხელშეკრულების დადების უფლება არა აქვს, მოსთხოვოს შესაბამისი თანხმობა. ეს საკითხი ხელშეკრულების სანოტარო წესით დამოწმების დროს უნდა გაითვალისწინოს ნოტარიუსმაც.

[BLH]

მეწარმე სუბიექტის ხელმძღვანელობის უფლებამოსილების შეზღუდვის დროს გარიგების დადება

საქმე № ას-1234-1493-09

საკასაციო პალატა განმარტავს, რომ სამეთვალყურეო საბჭოს გადაწყვეტილების აუცილებლობა კანონით გათვალისწინებული რიგი საკითხებთან მიმართებაში მიუთითებს დირექტორის (დირექტორატის) შეზღუდვის ინსტიტუტზე, კერძოდ, სადავო ხელშეკრულებების დროს მოქმედი (2002 წლის რედაქციით) „მეწარმეთა შესახებ“ საქართველოს კანონის 55.9 მუხლის „ბ“ ქვეპუნქტის თანახმად, მხოლოდ სამეთვალყურეო საბჭოს თანხმობით შეიძლება განხორციელდეს უძრავი ქონებისა და მისი მსგავსი უფლებების შეძენა, გასხვისება, დატვირთვა ან იჯარით გაცემა. აღნიშნული დანაწესი წარმოადგენს კორპორაციული მართვის ცალკეული ორგანოების კომპეტენციათა გამიჯვნის მკაცრ რეგლამენტაციას, რომლითაც რეგულირდება საზოგადოების შიგნით მართვის ორგანოთა უფლება, ვალდებულებების საკითხი.

ამდენად, სამეთვალყურეო საბჭოს თანხმობა წარმოადგენს ამ ორგანოს არა ვალდებულებას, არამედ უფლებას, რომელიც ემსახურება საზოგადოების კორპორაციულ მართვას.

საკასაციო პალატა განმარტავს, რომ ზემოაღნიშნული დანაწესით საზოგადოების ხელმძღვანელის (დირექტორის) უფლებამოსილების შეზღუდვის მიუხედავად, ამ უკანასკნელის მიერ იმ გარიგების დადება, რომლის დადების უფლებამოსილება მას არ გააჩნდა, მესამე პირის პასუხისმგებლობას იწვევს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ამ შეზღუდვის შესახებ იცოდა კონტრაჰენტმა ან, როცა საზოგადოების წარმომადგენელი და კონტრაჰენტი მოქმედებდნენ განზრახ („მეწარმეთა შესახებ“ საქართველოს კანონის (2002 წლის რედაქციის) 9.5 მუხლი). აღნიშნული ნორმით დაცულია საზოგადოების ინტერესები და, როგორც აღინიშნა, ამ დაცვითი მექანიზმის ამოქმედებისათვის აუცილებელია არსებობდეს კონტრაჰენტის არაკეთილსინდისიერების ფაქტი. სხვა შემთხვევაში, იმ დროს მოქმედი „მეწარმეთა შესახებ“

საქართველოს კანონის მოთხოვნათა გათვალისწინებით, საზოგადოების ისეთი შიდა საკორპორაციო მართვის ორგანოებს შორის კომპეტენციათა გამიჯვნის სამართლებრივი რეგლამენტაციის დარღვევა, როგორიცა საზოგადოების წარმომადგენლობასა და სამეთვალყურეო საბჭოს უფლებამოსილებე-ბი, იწვევს საზოგადოებაში შიგნით არსებულ სამართლებრივ პასუხისმგებლობას, რამაც გავლენა არ უნდა მოახდინოს კეთილსინდისიერ კონტრაჰენტზე. ამრიგად, კონკრეტულ შემთხვევაში, სააპელაციო სასამართლომ უნდა იმსჯელოს, თუ რამდენად კეთილსინდისიერი იყო შპს „ენერგომონტაჟი“ სადავო ხელშეკრულების დადების დროს სამეთვალყურეო საბჭოს თანხმობის არსებობა-არარსებობასთან მიმართებაში.

[BLH]

მეწარმე სუბიექტის ხელმძღვანელობის უფლებამოსილების შეზღუდვის დროს გარიგების დადება

საქმე № ას-652-900-04

„მეწარმეთა შესახებ“ კანონის 9.4 მუხლის თანახმად, დირექტორები საზოგადოებას წარმოადგენენ მესამე პირებთან სამართლებრივ ურთიერთობაში. წარმომადგენლობითი უფლებამოსილება მესამე პირებთან ურთიერთობაში არ შეიძლება შეიზღუდოს. აღნიშნული ნორმის თანახმად, საწარმოს დირექტორს ენიჭება უფლებამოსილება საზოგადოების სახელით დადოს გარიგებები.

იმ შემთხვევაში თუ დირექტორის მიერ საზოგადოების ინტერესების საწინააღმდეგოდ დადებულ იქნა გარიგება, რომელმაც გარკვეული ზიანი მიაყენა საზოგადოებას, ამოქმედდება „მეწარმეთა შესახებ“ კანონის 9.7 მუხლით დაწესებული ნორმა დირექტორის პასუხისმგებლობის შესახებ საზოგადოების წინაშე.

გარე ურთიერთობებში, ანუ მესამე პირებთან ურთიერთობებში გამგეობა და დირექტორატი შეუზღუდავია და არც შეიძლება შეიზღუდოს თავის წარმომადგენლობით უფლებებში. საზოგადოების შიგნით, ანუ საზოგადოებასთან ურთიერთობაში კი იგი ვალდებულია მოქმედებდეს თავისი უფლებამოსილების ფარგლებში, ე. ი. იმ ფარგლებში რომლებიც დაწესებულია კანონით, წესდებით ან მასთან დადებული ხელშეკრულებით.

დირექტორის მიერ საზოგადოების წინაშე თავისი მოვალეობების დარღვევა გავლენას ვერ მოახდენს მესამე პირთა უფლებებზე და ის არ იწვევს მათთან დადებული გარიგებების ბათილობას.

„მეწარმეთა შესახებ“ კანონის 1.1 მუხლის თანახმად, ეს კანონი აწესრიგებს სამეწარმეო საქმიანობის მონაწილეთა მოწყობის ორგანიზაციულ-სამართლებრივ ფორმებს. სამეწარმეო საქმიანობის მონაწილე სააქციო საზოგადოების მოწყობის ორგანიზაციულ-სამართლებრივ ფორმას განსაზღვრავს „მეწარმეთა შესახებ“ კანონის 55-ე მუხლიც. 55.9 მუხლით განსაზღვრულია საწარმოს საქმიანობისათვის აუცილებელი მოქმედებები, რომელთა განხორციელება დირექტორმა სამეთვალყურეო საბჭოს უნდა შეუთანხმოს. ისეთი მოქმედებები, როგორიცაა ფილიალების შექმნა და მათი ლიკვიდაცია, სამეურნეო პოლიტიკის ზოგადი პრინციპების დადგენა, საზოგადოების აქციებისა და სხვა ფასიანი ქაღალდების საფონდო ბირჟაზე დაშვების შესახებ გადაწყვეტილების მიღება და სხვა რასაც ეხება 55.9 მუხლი, არ უკავშირდება კონტრაგენტებთან

ხელშეკრულებების გაფორმებას, რაც იმაზე მიუთითებს, რომ მოცემული მუხლით დადგენილია საწარმოს შიდა ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ურთიერთობის ფორმები და ის არ წარმოადგენს დირექტორთა შეზღუდვებს მესამე პირებთან ურთიერთობაში.

„მეწარმეთა შესახებ“ კანონის 9.5 მუხლის მიხედვით „თუ გარიგების კონტრაგენტისათვის ხელშეკრულების დადებისას ცნობილი იყო საზოგადოების ხელმძღვანელის უფლებამოსილების შეზღუდვის შესახებ, წარმოდგენილ საზოგადოებას შეუძლია ხელშეკრულების დადებიდან 18 თვის განმავლობაში განაცხადოს გარიგების ბათილობა.“

მოცემულ შემთხვევაში არსებობს კანონით დადგენილი პრეზუმფცია. მესამე პირებთან ურთიერთობისას იგულისხმება, რომ დირექტორი მოქმედებს საზოგადოების სამეთვალყურეო საბჭოსთან შეთანხმებით და სამეთვალყურეო საბჭოს თანხმობა არსებობს.

თუ დადგინდება, რომ გარიგების კონტრაგენტმა იცოდა, რომ დირექტორს არ ჰქონდა სამეთვალყურეო საბჭოს თანხმობა და იგი მოქმედებდა განზრახ სამეთვალყურეო საბჭოს გვერდის ავლით, ამ გარემოებამ შეიძლება გამოიწვიოს გარიგების ბათილობა.

„მეწარმეთა შესახებ“ კანონის 9.4 მუხლის შესაბამისად კონტრაგენტი არ არის ვალდებული მოსთხოვოს დირექტორს ხელშეკრულების დადებისათვის სამეთვალყურეო საბჭოს თანხმობა.

[BLH]

ხელშეკრულების დომინანტი მხარე (N- ას-505-889-06)

უზენაესმა სასამართლომ გააკეთა განმარტება ხელშეკრულების დადების/შინაარსის თავისუფლების შეზღუდვაზე, როცა ხელშეკრულების ერთ-ერთი მხარე დომინანტური მდგომარეობის მქონეა.

მოცემულ შემთხვევაში მხარეთა შორის არსებული სახელშეკრულებო ურთიერთობის მხარეს წარმოადგენს კერძო სამართლის სუბიექტი – სს «საქართველოს გაერთიანებული სადისტრიბუციო ენერგოკომპანია», რომელსაც დომინირებული მდგომარეობა უკავია ბაზარზე და რომელიც ვალდებულია‚ მომხმარებელს შესთავაზოს სამართლიანი სახელშეკრულებო პირობები და ბოროტად არ გამოიყენოს თავისი ძალაუფლება (სკ-ის 319-ე მუხლის მეორე ნაწილი).

ამასთან, სასამართლო ითვალისწინებს იმ ვითარებასაც, რომ ენერგოკომპანია მომხმარებელთან თავის საქმიანობას ახორციელებს რა ნორმატიული აქტების საფუძველზე, იგი გარკვეულწილად შეზღუდულია და ამ წესებს ექვემდებარება. მიუხედავად ამისა, მომხმარებელს, როგორც ხელშეკრულების მონაწილე მხარეს, ენერგოკომპანიასთან მიმართებაში თანასწორი უფლებები გააჩნია და მას არ შეიძლება მომეტებული ვალდებულება დაეკისროს.

სადავო საკითხის განხილვისას ყურადსაღებია ის გარემოებაც, რომ მოცემულ შემთხვევაში კონტრაჰენტს წარმოადგენს მეწარმე სუბიექტი, რომელსაც ასეთი საქმიანობის განხორციელების უფლება განსაზღვრული ტერიტორიის ფარგლებში სახელმწიფოსგან გაცემული სპეციალური ნებართვის საფუძველზე, მხოლოდ მას აქვს მოპოვებული. ბუნებრივია, ასეთი უფლების მოპოვება პრეზუმირებულს ხდის კონტრაჰენტის მზაობას და შესაძლებლობას, ხარისხიანი პროდუქცია მიაწოდოს მომხმარებელს და სათანადო ანაზღაურების მიღების მიზნით მომხმარებელთან ერთად იზრუნოს ელექტროენერგიის აღრიცხვის ხელსაწყოების ვარგისიანობაზე. მით უმეტეს, როდესაც ამგვარი მოქმედების განხორციელება (მრიცხველის ბრჯენებით აღჭურვა) სპეციალისტის ჩარევას მოითხოვს. ამდენად, სს «საქართველოს გაერთიანებული სადისტრიბუციო ენერგოკომპანია-ს» ელექტროენერგიით მომარაგების ბაზარზე უკავია რა დომინირებული მდგომარეობა, მას არ შეუძლია კონტრაჰენტს უსაფუძვლოდ შესთავაზოს ხელშეკრულების არათანაბარი პირობები.

[BLH]

ხელშეკრულების თავისუფლების შეზღუდვის მიზანია:

• საჯარო ინტერესის დაცვა;
• სუსტი მხარის მინიმალური დაცვა;
• ხელშეკრულების თავისუფლება;
•  სამართლებრივი სტაბილურობა;
• სახელშეკრულებო სამართლიანობა.

ევროპის  ქვეყნების უმეტესობის კანონმდებლობით (მათ შორის საქართველოს კანონმდებლობით) გათვალისწინებულია მხარეთა ურთიერთმოვალეობების აშკარა არაექვივალენტურობის შემთხვევაში გარიგებათა ბათილად ცნობის შესაძლებლობა.

ხელშეკრულების თავისუფლების შეზღუდვა ხორციელდება:

• საჯარო წესრიგისა და მორალის საწინააღმდეგო გარიგებების ბათილობა;
• სახელმწიფოს ნებართვის (ლიცენზიის) აუცილებლობის დაწესება;
• სავალდებულო ფორმისა და რეგისტრაციის აუცილებლობა;
• კონტრაჰირების იძულება;
• თანაბარი პირობების დაწესების ვალდეულება .

[BLH]

ხელშეკრულების თავისუფლების შეზღუდვა

იმის მიუხედავად, რომ ხელშეკრულების თავისუფლების პრინციპირი ერთ–ერთი უმნიშვნელოვანესია სამოქალაქო სამართალში, იგი არ არის შეუზღუდავი. ეს შეზღუდვები ეხება, როგორც ხელშეკრულების დადებას, ისე მისი შინაარსის განსაზღვრასაც.

I. ხელშეკრულების დადების თავისუფლების შეზღუდვა– სამოქალაქო კოდექსი განამტკიცებს ხელშეკრულების დადების შეზღუდვის რამდენიმე ცნებას.

1) სახელმწიფოს ნებართვის აუცილებლობა ხელშეკრულების დადებისას. (319.1.მესამე წინადადება)

მართალია სამოქალაქო სამართალი კერძო პირთა სამართალია და ისინი დამოუკიდებლად წყვეტენ ერთმანეთთან ურთიერთობას, თუმცა ზოგჯერ ისე ხდება, რომ საჭირო საჯარო ხასიათის ჩარევა(სახელმწიფო ჩარევა ამ კერძო სახის ურთიერთობაში..ასეთი ჩარევის გამოვლინებააა გარკვეულ ხელშეკრულების დადებაზე ნებართვების დაწესება..

მაგ: სახელმწიფოებრივი ნებართვაა სავალდებულო მცენარეთა ჯიშის გასავრცელებლად, კულტურული მემკვიდრეობის სტატუსის მქონე ნივთის განკარგვის შემთხვევაში და ა.შ.

მაშასადამე, სსკ უშვებს იმის შესაძლებლობას, რომ ხელშეკრულების ნამდვილობა დამოკიდებული იყოს სახელმწიფოს ნებართვაზე, ოღონდ ასეთი ნებართვის აუცილებლობა მოწესრიგებული უნდა იყოს შესაბამისი კანონით. ასეთი ნებართვის არ არსებობისას, ხელშეკრულება ვერ ჩაითვლება ნამდვილად.

ბ) ხელშეკრულების დადების ვალდებულება, ე.წ. კონტრაჰირების იძულება(319–ე მუხლის მე–2 და მე–3 ნაწილები..)

კონტრაჰენტის იძულება მიზნად ისახავს იმ პირთა დაცვას, რომელთა უფლებებიც შეიძლება შეილახოს ბაზარზე გაბატონებული მდგომარეობის მქონე საწარმოების ზეგავლენით. როგორც წესი, ასეთი მდგომარეობა უკავიათ რკინიგზის, ფოსტას, ელექტრო და წყალმომარაგების ორგანიზაციებს და ა.შ..

მომხმარებელთა ურთიერთობაში მათ შეზღუდული აქვთ კონტრაჰენტის თავისუფლად არჩევის უფლება. ისინი ვალდებულები არიან დადონ მათთან ხელშეკრულება, მათ ამ ვალდებულებას შეესაბამება მეორე მხარის (მომხმარებლის) უფლება მოითხოვონ მათგან ხელშეკრულების დადება..

მაგ: გაზის მიმწოდებელი კომპანია ვერ ეტყვის უარს მოსახლეს, გაზის მიწოდების შესახებ.

გაზის კომპანიის ეს ვალდებულება გამომდინარეობს, როგორც 319.2. ისე 319.3. მუხლიდან..ანალოგიური ვალდებულება აკისრია ელექტრო და წყალ მომარაგების ორგანიზაციებს. (იხ სუსგ. ას-181-500-05)

კონტრაჰენტის იძულება, ხელშეკრულების დადების ვალდებულებასთან ერთად, უკრძალავს დომინირე პირს „კონტრაჰენტს უსაფუძვლოდ შესთავაზოს ხელშეკრულების არათანაბარი პირობები..“

მაგ: შეუსაბამოდ მაღალი ფასი.. ამდენად კონტრაჰენტის იძულება არ შემოიფარგლება მხოლოდ ხელშეკრულების დადების თავისუფლების შეზღუდვით, გარკვეულწილად იგი ხელშეკრულების შინაარსის განსაზღვრასაც უკავშირდება.

ხელშეკრულების დადების ვალდებულება გამოიყენება იმ საწარმოების მიმართაც, რომლებიც მომხმარებელს სთავაზობენ საქონელსა თუ მომსახურეობას. მაგ: სუპერმარკეტს უფლება არ აქვს უარი უთხრას მომხმარებელს, რომელიც შემოსულია კვების პროდუქტების საყიდლად, ავიაკომპანიას არ შეუძლია უარი უთხრას  მგზავრს ბილეთის მიყიდვაზე და ა.შ..

ხელშეკრულების დადების ვალდებულების დარღვევა მართლსაწინაამღვდეგო მოქმედებაა და მისი დამრღვევი შეიძლება სასამართლოს წესით იქნეს იძულებული დადოს ხელშეკრულება. ამ დროს შეიძლება წარმოიშვას ზიანის ანაზღაურების ვალდებულებაც.

II. ხელშეკრულების შინაარსის განსაზღვრის თავისუფლების შეზღუდვა

ხელშეკრულების შინაარსის განსაზღვრისას თავისუფლება, როგორც წესი იმპერატიული ნორმების საფუძველზე იზღუდება. ერთ შემთხვევაში შეიძლება კანონი ხელშეკრულების ნამდვილობისთვის მოითხოვდეს სპეციალური ფორმის დაცვას.. (მაგ: უძრავი ნივთის ნასყიდობის წერილობითი ფორმით დადება)

სხვა შემთხვევაში შეიძლება ხეშეკრულების შინაარსს აკონტროლებდეს( მაგ: მხარეებს არა აქვთ უფლება გამორიცხონ ზიანის ანაზღაურების ვალდებულება, თუკი ერთ–ერთი მხარე განზრახ არ შეასრულებს ნაკისრ ვალდებულებას..და. ა.შ..

 

[BLH]

საკუთრების უფლების შეძენა

 

 

საკუთრების უფლების შეძენის საკითხი არის სანივთო და ზოგადად სამოქალაქო სამართლის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი საკითხი. საკუთრების უფლების შეძენით, სუბიექტს ეძლევა საშუალება იბატონოს ყველაზე უფრო ფართო ძალაუფლებით იმ ქონებაზე, რომელზეც მან საკუთრების უფლება შეიძინა.

 

საკუთრების უფლების შეძენისათვის აუცილებელია სუბიექტის ნების გამოვლენა, რომელსაც სამართლებრივი შედეგის სახით მოყვება საკუთრების უფლების შეძენა. ამდენად, საკუთრების უფლების შესაძენათ/მის დასაკარგად, აუცილებელია გარიგების დადება, რომელიც შეიძლება იყოს, როგორც ცალმხრივი (მაგ: მემკვიდრეობით საკუთრების უფლების შეძენა, მფლობელობით საკუთრების უფლების შეძენა, ნაპოვარზე საკუთრების უფლების შეძენა და ა.შ.) , ისე ორმხრივი და მრავალმხრივი (მაგ: ნასყიდობის ხელშეკრულების საფუძველზე საკუთრების უფლების შეძენა).

 

 

საკუთრების უფლების შეძენის წესები განსხვავდება იმის მიხედვით, თუ რა ტიპის ქონებაზე ხდება საკუთრების უფლების შეძენა: ა. უძრავ ნივთებზე, ბ. მოძრავ ნივთებზე, გ. არამატერიალურ ქონებაზე.

[BLH]

რა არის საკუთრების უფლება?

საკუთრების უფლება არის აბსოლუტური ბუნების მქონე უფლება, რომელიც იძლევა საშუალებას ყველაზე უფრო ფართო ძალაუფლებით მოხდეს ქონებაზე ბატონობა.

საკუთრების უფლების აბსოლუტური ხასიათი გულისხმობს იმას, რომ მესაკუთრე უფლებამოსილია მისი ქონების მიმართ ზემოქმედება აღკვეთოს ნებისმიერი სუბიექტის მხრიდან, განსხვავებით ფარდობითი უფლებისა, რომელიც ანიჭებს ასეთი უფლების მქონე პირს მხოლოდ შეზღუდული სუბიექტთა წრის მიმართ ზემოქმედებას.

მაგ: მიწის ნაკვეთის მესაკუთრე უფლებამოსილია არ დაუშვას ნებისმიერი პირის შესვლა მის ნაკვეთზე, ხოლო გამყიდველი მხოლოდ მყიდველისგან არის უფლებამოსილი მოითხოვოს ნასყიდობის საგნის საფასურის გადახდა.

საკუთრების ცნებას განსაზღვრავს სამოქალაქო კოდექსის 170-ე მუხლი, რომლის მიხედვითაც:

„მესაკუთრეს შეუძლია, კანონისმიერი ან სხვაგვარი, კერძოდ, სახელშეკრულებო შებოჭვის ფარგლებში თავისუფლად ფლობდეს და სარგებლობდეს ქონებით, არ დაუშვას სხვა პირთა მიერ ამ ქონებით სარგებლობა, განკარგოს იგი, თუკი ამით არ ილახება მეზობლების ან სხვა მესამე პირთა უფლებები, ანდა, თუ ეს მოქმედება არ წარმოადგენს უფლების ბოროტად გამოყენებას.“

„სარგებლობის უფლება მოიცავს ასევე შესაძლებლობას, არ ისარგებლოს პირმა თავისი ნივთით. „

ამდენად, საკუთრების უფლებით ქონებაზე ბატონობა ხასიათდება შემდეგი უფლებამოსილებით:

1. ქონების ფლობა- სამოქალაქო კოდექსის მიხედვით, ფლობა არის ფაქტობრივი მდგომარეობა, ნივთის ფაქტობრივი ქონა, რომლის უკანაც დგას მფლობელობის უფლებამოსილება. ეს უფლებამოსილება ამ შემთხვევაში გამომდინარეობს საკუთრების უფლებიდან.

2. ქონებით სარგებლობა- ქონებით სარგებლობა მოიცავს ქონებით არ სარგებლობის უფლებამოსილებასაც, ქონების სარგებლობა ნიშნავს ნივთის გამოყენებას ან არ გამოყენებას.

3. ქონების განკარგვა– ქონების განკარგვის უფლებამოსილება გულისხმობს მის სარგებლობაში ან მფლობელობაში გადაცემას სხვა პირისათვის, მის გასხვისებას, ან თუნდაც მიტოვებას / განადგურებს.

[Author]

Posts