სესხის ხელშეკრულებასთან დაკავშირებული საკითხები

[Edika]

@crassus said:
398-ე მუხლის გამოყენება არ დაგვჭირდება, რადგან 389-ე მუხლი უფრო სპეციალურია და სრულყოფილად არეგულირებს ამ საკითხს.

არ მახსოვს ზუსტად რომელ გვერდზეა ახლა თორე ისე მაქვს წანაკითხი რომ უცხიურ სასამართლო პრაქტიკაში ყოფილა შემთხვევა 398 მუხლის გამოყენებისო.

[BLH]

სესხით გათვალისწინებული ვალდებულების დარღვევისათვის ზიანის ანაზღაურების საკითხები.

 

დავიწყოთ ისეთი შემთხვევებით, როცა სესხის ხელშეკრულება არ ითვალისწინებს არანაირ უზრუნველყოფის ღონისძიებას (მაგ: არ არის განსაზღვრული ფულადი პროცენტი ვალდებულების დარღვევის შემთხვევაშჳ, არ არის გათვალისწინებული პირგასამტეხლო და ა.შ).

 

1. სიტუაცია პირველი -როცა სესხის გადახდის ვადა დადგა და იგი არ არის გადახდილი.

 

მაგ: უპროცენტო სესხი დადებულია 1 წლის ვადით, 2016 წლის10 მაისამდე, მოვიდა ეს ვადა და მსესხებელი არ აბრუნებს სესხის თანხას.

 

რისი მოთხოვნის უფლება აქვს გამსესხებელს? გარდა სესხის დაბრუნების მოთხოვნის უფლებისა, მას გააჩნია მიუღებელი შემოსავლის- ე.წ. საანაბრე პროცენტის მოთხოვნის უფლება, რასაც იგი მიიღებდა ფულადი თანხის ბანკის ანაბარზე განთავსებით, მსესხებელის მიერ სესხის თანხის დროულად დაბრუნების შემთხვევაში.

 

2. წარმოვიდნიოთ იგივე შემთხვევა, მაგრამ სესხი პროცენტიანია.

 

მაგ: პროცენტიანი სესხი (წლიური 15%) დადებულია 1 წლის ვადით, 2016 წლის10 მაისამდე, მოვიდა ეს ვადა და მსესხებელი არ აბრუნებს სესხის თანხას.

 

აღნიშნულ შემთხვევასთან დაკავშირებით უკვე ვისაუბრეთ ამ თემის მე-2 გვერდზე, სადაც გავმიჯნეთ სარგებლისა და ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის საფუძვლები.

 

ასეთ შემთხვევაში გამსესხებელი უფლებამოსილია მოითხოვოს ვადაგადაცილებულ დროზე მიუღებელი შემოსავალი (საანაბრე პროცენტი) და არა სესხით გათვალისწინებული სარგებლის ოდენობის პროცენტი.

 

3. ყოველთვიური პროცენტი- როცა სესხი პროცენტიანია და პროცენტის გადახდის ვალდბეულება ყოველთვიურია.

 

მაგ: პროცენტიანი სესხი (ყოველთვიურად 1%) დადებულია 1 წლით, 2016 წლის10 მაისამდე, მსესხებელმა არ გადაიხადა ორი თვის პროცენტი.

 

ამ შემთხვევაში გამსესხებელი უფლებამოსილია მოითხოვოს, როგორც პროცენტის გადახდა, ისე მიუღებელი შემოსავლის (ამ პროცენტის პროპორციული საანაბრე პროცენტის ოდენობით).იგივე სიტუაცია იქნება ნაწილ-ნაწილ სესხის დაბრუნების დროსაც.

 

[Edika]

მიუღებელი შემოსავლის ოდენობა რატომ განისაზღვრება ე.წ საანაბრე პროცენტის მიხედვით და არა იმ ოდენობით რასაც მიიღებდა კრედიტორი მოვალეს რომ ვალდებულება ბოლომდე შეესრულებინა? ვთქვათ სესხი არის 12 თვიანი. ხელშეკრულება შეწყდა მეხუთე თვეს, რატო არ ააქვს კრედიტორს დარჩენილი 7 თვის პროცენტის მოთხოვნის უფლება? სწორედაც რომ ” ვალდებულების ჯეროვნად შესრულების შემთხვევაში” იმ 7 თვის პროცენტს მიიღებდა? (411 მუხლი). ანდა ვთქვათ რატომ მაინცდამაინც საანაბრე პროცენტი? ვიცი შესაბამისი გადაწყვეტილებები და სიმართლე ვთქვა ვერ გავიგე ბოლომდე კარგად.

[BLH]

ეგ სხვა შემთხვევააა.. მაგას არ ეხებოდა ჩემი წინა პოსტი, თუმცა წინა გვერდებზე ზუსტად მაგ საკითხზე დავწერე, კერძოდ, როცა სესხის ხელშეკრულება არის სასყიდლიანი და იგი ვადაზე ადრე ცალმხრივად წყდება გამსესხებლის მიერ. ასეთ შემთხვევაში ორი ტიპის ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნა შეიძლება: 1. მიუღებელი შემოსავალი – საანაბრე პროცენტი… 2. ფაქტობრივი ზიანი- ის სარგებელი, რაც უნდა მიეღო გამსესხებელს და ვერ მიიღო სესხის ხელშეკრულების ვადამდე შეწყვეტის გამო.

 

ახლა წარმოვიდგინოთ ასეთი შემთხვევა: “ა”-მ ისესხა “ბ”-სგან 10.000 ლარი 1 წლის ვადით (ყოველთვიური პროცენტით). 5 თვის შემდეგ ბ-მ ცალმხრივად მოშალა ხელშეკრულება, რადგან “ა” არ იხდიდა პროცნტებს..

 

ორი ვარიანტი:

 

1. ა-მ მაშინვე დააბრუნა თანხა- ამ შემთხვევაში ვინაიდან თანხა უკვე დაბრუნებულია, “ბ”-ს აქვს მისი განკარგვის შესაძლებლობა და იგი ვერ მოითხოვს მიუღებელ შემოსავალს, თუმცა მას შეუძლია დარჩენილი 7 თვის საპროცენტო სარგებლის რაღაც ნაწილი მაინც მოითხოვოს, როგორც ფაქტობრივი ზიანი. (რადგან მართალია მან თანხა მიიღო, მაგრამ იმავე სარგებლის მიღების საშუალება რამდენად აქვს, რამდენსაც იგი მიიღებდა სესხის ხელშეკრულება, რომ არ შეწყვეტილიყო??)

 

2. ა-მ თანხა დააბრუნა 2 წლის შემდეგ- ამ შემთხვევაში “ბ” უფლებამოსილი იქნება მოითხოვოს დარჩენილი 7 თვისთვის ფაქტობრივი ზიანის სახით- პროცენტის ოდენობის თანხის ანაზღაურება, ხოლო დარჩენილ ნაწილში მოითხოვს მიუღებელ შემოსავალს..

 

[Crassus]

სესხის დაბრუნების უზრუნველყოფის ღონისძიებები

 

 

გამსესხების მოთხოვნის და სიმშვიდის უფრო მყარად დასაცავად, სამოქალაქო კოდექსი ითვალისწინებს არაერთ უზრუნველყოფის ღონისძიებას, რომლებსაც სათითაოდ განვიხილავთ:

 

 

1. პირგასამტეხლო და სამოქალაქო კოდექსის 403-ე მუხლი

 

 

პირგასამტეხლო არის ფულადი სანქცია, სესხის ხელშეკრულების დარღვევასთან დაკავშირებით, იგივეა სამოქალაქო კოდექსის 403-ე მუხლით გათვალისწინებული პროცენტიც, თუმცა ეს უკანასკნელი მხოლოდ ფულადი ვალდებულებების დროს გამოიყენება, ხოლო პირგასამტეხლო შეიძლება გამოვიყენოთ არაფულადი ვალდებულებების დროსაც.

 

 

აღნიშნული უზრუნველყოფის ღონისძიებების გამოყენება შეიძლება, როგორც სესხის საგანთან დაკავშირებული ვალდებულების დარღვევისათვის, ისე სესხის პროცენტის გადაუხდელობისათვის.

 

 

მაგ: დაიდო სესხის ხელშეკრულება, რომლის მიხედვითაც, მსესხებელს უნდა დაებრუნება 10.000 ლარი, 2015 წლის 10 აპრილს. აღნიშნული ვალდებულების დარღვევისათვის ხელშეკრულებაში განისაზღვრა პირგასამტეხლო ყოველ ვადაგადაცილებულ დღეზე მთლიანი თანხის 0.4 %-ის ოდენობით.

 

 

მაგ: დაიდო სესხის ხელშეკრულება, რომლის მიხედვითაც, მსესხებელს უნდა დაებრუნება 10.000 ლარი, 2015 წლის 10 აპრილს. ამავდროულად მას უნდა გადაეხადა ყოველთვიური პროცენტი 200 ლარის ოდენობით, ყოველი თვის 10 რიცხვში. ამ ვალდებულების დარღვევისათვის კი განისაზღვრა პროცენტი მთლიანი თანხის 0.8 %-ის ოდენობით.

 

 

მიმართება ზიანის ანაზღაურებასთან

 
პირგასამტეხლო (ასევე 403-ე მუხლით გათვალისწინებული პროცენტი) წარმოადგენს მინიმალური ზიანის ანაზღაურების ოდენობას, ხოლო თუ დამდგარი ზიანი უფრო მეტი ოდენობითაა, მაშინ გამსესხებელი უფლებამოსილია მოითხოვოს მთლიანი ზიანის ანაზღაურება, თუმცა იგი ვეღარ მოითხოვს ამავდროულად პირგასამტეხლოს გადახდასაც. ან მას შეუძლია მოითხოვოს პირგასამტეხლო + ზიანის ანაზღაურება იმ ოდენობით რამდენითაც აღემატება პირგასამტეხლოს.

 

 

მაგ: სესხის დაუბრუნებლობამ გამოიწვია ზიანი 1000 ლარის ოდენობით, ამავდროულად 300 ლარის პირგასამტეხლო დაერიცხა სესხს. ასეთ შემთხვევაში გამსესხებელი უფლებამოსილია მოითხოვოს 1000 ლარის ანაზღაურება, იგი ვერ მოითხოვს 1300 ლარის ანაზღაურებას.

 

 

პირგასამტეხლოს გამოყენების მთავარი უპირატესობა ის არის, რომ პირგასამტეხლოს არსებობა გულისხმობს უპირობოდ მის გადახდას, ვალდებულების დარღვევის შემთხვევაში და გამსესხებელი აღარ იქნება ვალდებული ამტკიცოს ზიანის არსებობა.

 

 

[Edika]

ლიტერატურაში არის ჩასათვლელი, საჯარიმო, ალტერნატიული და ექსკლუზიური პირგასამტეხლო.

 

ჩასათვლელი – როცა პირგასამტეხლო ითვლება ზიანიზ ანგარიშში.

 

საჯარომო- როცა კრედიტორს უფლება აქვს მოითხოვოს როგორც ზიანის ანაზღაურება ასევე პირგასამტეხლო.

 

ალტერნატიული – კრედიტორს უფლება აქვს მოითხოვოს ან ხელშეკრულების შესრულება, ან ზიანის ანაზღაურება, ან პირგასამტეხლო.

 

ექსკლუზიური – კრედიტორს უფლება აქვს მოითხოვოსს მხოლოდ პირგასამტეხლოს გადახდა.

 

 

 

[ივერიელი]

პირგასამტეხლოს და ზიანის ანაზღაურების ერთდროულად მოთხოვნის შესაძლებლობა,ხომ არ იქნება ერთი ქმედებისათვის ორმაგი პასუხისმგებლობის ტოლფასი და შესაბამისად უსაფუძვლოდ გამსესხებლის გამდიდრების საფუძველი?

[Edika]

ხო მაგიტომაც მე უფრო ჩასათვლელი პირგასამტეხლო მომწონს. ალტერნატიულსაც არაუშავს.

[Crassus]

გეთანხმები, ჩასათვლელი და ალტერნატიული გამოიყენება კიდეც პრაქტიკულად, ხოლო საჯარიმოს და ექსკლუზიურს არ იცნობს არც ქართული კანონმდებლობა და არც პრაქტიკა… აი რას იძახის ზუსტად ამ საკითხზე უზენასი სასამართლო: (სუსგ 3კ-422-03):

 

 

“დაუშვებელია, ერთდროულად მოვალისათვის ხელშეკრულებით გათვალისწინებული პირგასამტეხლოსა და გადახდის ვადის გადაცილებისათვის კანონით განსაზღვრული პროცენტის გადახდევინება, რამეთუ, როგორც პირგასამტეხლო, ისე გადახდის ვადის გადაცილებისათვის კანონით გათვალისწინებული პროცენტი წარმოადგენს ზიანის ანაზღაურების თანხას და არ შეიძლება ერთისა და იმავე დარღვევისათვის მოვალეს დაეკისროს გადახდა გაორმაგებული სტანდარტით, მითუმეტეს მაშინ, როცა სკ-ს 403-ე მუხლის პირველი ნაწილის ბოლო წინადადების შესაბამისად, ვადის გადაცილების გამო კანონით გათვალისწინებული პროცენტი მოვალეს დაეკისრება მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუკი სხვა საფუძვლიდან გამომდინარე, მას უფრო მეტის მოთხოვნა არ შეუძლია.”

 

ამ შემთხვევაში მართალია საკითხი ეხებოდა ისეთ შემთხვევას, როცა ხელშეკრულებით გათვალისწინებული იყო ერთდროულად  პირგასამტეხლოც და 403-ე მუხლით გათვალისწინებული პროცენტიც, თუმცა ანალოგიური მიდგომაა, როცა საქმე ეხება პირგასამტეხლოს და ზიანის ანაზღაურებას ზოგადი საფუძვლებით (408-415 მუხლები), ან 403-ე მუხლსა და ზიანის ანაზღაურებას ზოგადი საფუძვლებით.

 

 

[Crassus]

პირგასამტეხლოს ორი არსებითი ფუნქცია აქვს:

 

 

1. ვალდებულების დარღვევის პრევენციის ფუნქცია- მოვალემ წინასწარ იცის იმ პასუხისმგებლობის შესახებ, რაც მას ელის თუ იგი არ შეასრულებს სესხის ხელშეკრულებით გათვალისწინებულ ვალდებულებებს.

 

 

2. პირგასამტეხლო წარმოადგენს ზიანის ანაზღაურების საშუალებას. იმ ზიანისა, რომელიც შეიძლება განიცადოს გამსესხებელმა, სესხის ხელშეკრულებით გათვალისწინებული ვალდებულების დარღვევის შემთხვევაში.

 

 

პირგასამტეხლოზე შეთანხმებისას, მისი ოდენობა უნდა განისაზღვროს სამართლიანობის საფუძველზე. ანუ მხარეები თანხმდებიან იმ შესაძლო ზიანის გათვალისწინებით, რომელიც შეიძლება დადგეს ვალდებულების შეუსრულებლობით. იმ შემთხვევაში თუ პირგასამტეხლოს ოდენობა, სამართლიანობის სტანდარტს სცილდება, სასამართლო უფლებამოსილია მხარის მოთხოვნით შეამციროს შეუსაბამოდ მაღალი პირგასამტეხლო, ამის შესაძლებლობას იძლევა სამოქალაქო კოდექსის 420-ე მუხლი.

 

 

ამ საკითხთან დაკავშირებით საინტერესოა უზენაესი სასამართლოს პრაქტიკა:

 

 

“საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 417-418-ე მუხლების შინაარსიდან გამომდინარე, პირგასამტეხლო წარმოადგენს სახელშეკრულებო მოთხოვნის შესრულების მიმართ მხარის შესაბამისი ინტერესის უზრუნველყოფის საშუალებას, რომლის გადახდის ვალდებულების წარმოშობა დაკავშირებულია სახელშეკრულებო ვალდებულების დარღვევასთან. პირგასამტეხლო ეკისრება მხარეს იმ დროიდან, როდესაც უნდა ყოფილიყო შესრულებული დარღვეული ვალდებულება – ამ ვალდებულების შესრულებამდე. სამოქალაქო კოდექსის 420-ე მუხლის თანახმად, პირგასამტეხლოს შემცირებისას სასამართლო მხედველობაში იღებს მხარის ქონებრივ მდგომარეობასა და სხვა გარემოებებს, კერძოდ, იმას, თუ როგორია შესრულების ღირებულების, მისი შეუსრულებლობისა და არაჯეროვანი შესრულებით გამოწვეული ზიანის თანაფარდობა პირგასამტეხლოს ოდენობასთან. პირგასამტეხლოს შეუსაბამობის კრიტერიუმად, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, შეიძლება ჩაითვალოს ისეთი გარემოებები, როგორიცაა ხელშეკრულებით გათვალისწინებული პირგასამტეხლოს შეუსაბამოდ მაღალი პროცენტი, პირგასამტეხლოს თანხის მნიშვნელოვანი გადაჭარბება ვალდებულების შეუსრულებლობით გამოწვეულ შესაძლო ზიანზე, ვალდებულების შეუსრულებლობის ხანგრძლივობა და სხვა. (სუსგ Nას-1560-1463-2012)

 

 

ხელშეკრულებით მხარეები შეთანხმდნენ პირგასამტეხლოს ოდენობაზე, მაგრამ აღნიშნული სასამართლოს არ ზღუდავს, დავის კანონიერად და სამართლიანად გადაწყვეტისათვის გამოიყენოს სამოქალაქო კოდექსის 420-ე მუხლით გათვალისწინებული ე.წ. „სასამართლო შესაგებელი“ და მხარეთა შეთანხმების მიუხედავად, თავად შეაფასოს სამოქალაქო-სამართლებრივი პასუხისმგებლობის, კონკრეტულ შემთხვევაში, პირგასამტეხლოს ოდენობისა და დაკისრების მიზანშეწონილობა.

 

 

პირგასამტეხლოს ოდენობის განსაზღვრისას ყურადღება ექცევა რამდენიმე გარემოებას. მათ შორის:
ა) პირგასამტეხლოს, როგორც სანქციის ხასათის მქონე ინსტრუმენტის ფუნქციას, თავიდან აიცილოს დამატებით ვალდებულების დამრღვევი მოქმედებები;
ბ) დარღვევის სიმძიმესა და მოცულობას და კრედიტორისათვის წარმოქმნილი საფრთხის ხარისხს;
გ) ვალდებულების დამრღვევი პირის ბრალეულობის ხარისხს;
დ) პირგასამტეხლოს ფუნქციას, მოიცვას თავის თავში ზიანის ანაზღაურება.

 

 

[Author]

Posts