სანივთო სამართალი

[ივერიელი]

ამ თემაში განვიხილავთ სანივთო სამართლებრივ საკითხებს, როგორიცაა: ქონება, მფლობელობა, საკუთრების უფლება, საკუთრების უფლების შეძენა/დაკარგვა, შეზღუდული სანივთო უფლებები (უზუფრუქტი, სერვიტუტი, აღნაგობა), მოთხოვნის უზრუნველყოფის სანივთო სამართლებრივი საშუალებები და ა.შ.

[BLH]

რა არის სანივთო სამართალი?

სანივთო სამართალი წარმოადგენს იმ ნორმათა ერთობლიობას, რომლებიც განსაზღვრავენ სასაქონლო სიკეთეებზე (ნივთებზე და არამატერიალურ ქონებაზე) ადამიანთა და იურიდიულ პირთა ბატონობის პირობებს.

ერთ–ერთი მთავარი განსხვავება სანივთო და ვალდებულებით სამართალს შორის მდგომარეობაში, იმაში,რომ სანივთო უფლება აბსოლუტურია. ვალდებულებითი კი შეფარდებითი (რელატიური). ეს კი იმას ნიშნავს, რომ აბსოლუტური უფლების მატარებლის წინაშეა ყველა პირი, როგორც ვალდებული პირი, მაშინ როცა შეფარდებითი უფლების მატარებელს უპირისპირდება განსაზღვრული პირი,როგორც კონკრეტული უფლება–მოვალეობათა სუბიექტი.

აბსოლუტური უფლების მაგალითი:  ბინის მესაკუთრე უფლებამოსილია ნებისმიერ პირს მოსთხოვოს თავისი საკუთრების ხელყოფის შეწყვეტა.

შეფარდებითი ურთიერთობის მაგალითი:  გამსესხებელი უფლებამოსილია სესხის დაბრუნება მოსთხოვოს მხოლოდ იმ პირს, ვისთანაც დადებული აქვს სესხის ხელშეკრულება.

სანივთო უფლებები, „numerous clausus”-ს პრინციპითაა განსაზღვრული. ანუ არსებობს იმდენი სანივთო უფლება, რამდენიც კანონით არის აღიარებული. ესენია: საკუთრება,აღნაგობა,სერვიტუტი,უზუფრუქტი,გირავნობა,იპოთეკა.

სანივთო უფლების  სხვა თავისებურებად შეიძლება ჩაითვალოს მისი საჯაროობა.სანივთო უფლება ადვილად შესამჩნევი ხდება ყოველი დაინტერესებული პირისათვის, ეს კი მიიღწევა სანივთო უფლებათა საჯარო რეესტრში რეგისტრაციით, რასაც ვერ ვიტყვით ვალდებულებითი უფლებების შესახებ. თუმცა მათი რეესტრში რეგისტრაციაც არის შესაძლებელი და ზოგიერთ შემთხვევაში სავალდებულოც.

მაგ: ქირავნობის/იჯარის ხელშეკრულება, რომელიც 1 წელზე მეტი ვადით არის დადებული, სავალდებულო რეგისტრაციას ექვემდებარება საჯარო რეესტრში.

სანივთო უფლებას მიყოლის თვისება ახასიათებს, რაც ნიშნავს, რომ სანივთო უფლება მიყვება ნივთს, როცა ის სხვის ხელში გადადის.

მაგ: როცა ბინა იპოთეკით იტვირთება, მისი გასხვისება მესაკუთრეს შეუძლია, თუმცა გაყიდული ბინა ახალ მესაკუთრეზე გადადის იპოთეკის უფლებით დატვირთული.

[BLH]

რა არის ქონება?

როგორც უკვე აღინიშნა, სანივთო სამართალი არგულირებს სამოქალაქო სუბიექტთა ბატონობის წესებს სამოქალაქო ობიექტებზე.

სამოქალაქო სუბიექტები არიან ნებისმიერი ფიზიკური და იურიდიული პირი, ხოლო სამოქალაქო ობიექტი ამ შემთხვევაში არის ქონება.

ქონება არის ყველა უძრავი და მოძრავი ნივთი, ასევე არამატერიალურ ქონებრივი სიკეთე.

უძრავი და მოძრავი ნივთები არიან მატერიალური – სხეულებრივი ობიექტები (მოძრავ და უძრავ ნივთებზე იხ. სტატია https://blh.com.ge/?p=26840).

რაც შეეხება არამატერიალურ ქონებრივ სიკეთეს, მას მიეკუთვნება ის მოთხოვნები და უფლებები, რომლებიც შეიძლება გადაეცეს სხვა პირებს, ან გამიზნულია საიმისოდ, რომ მათ მფლობელს შეექმნას მატერიალური სარგებელი, ანდა მიენიჭოს უფლება, სხვა პირებს მოსთხოვოს რაიმე.(სკ 152).

მაგ: სესხის მოთხოვნის უფლება, საავტორო უფლებები და ა.შ.

[BLH]

რა არის მფლობელობა?

ქართული კანონმდებლობის მიხედვით მფლობელობა არის ნივთზე სუბიექტის ფაქტობრივი ბატონობა. მაგ: ბინის დამქირავებელი არის ბინის მფლობელი, რადგან იგი ფაქტობრივად ბატონობს (ფლობს) ბინას.

მფლობელობის აუცილებელი ელემენტია სუბიექტის ნება ფლობდეს ნივთს, ანუ ნივთის ფაქტობრივი ბატონობა უნდა ხორციელდებოდეს პირის ნების საფუძველზე.

მფლობელობა ორი სხვადასხვა დონის შეიძლება იყოს:

ა. პირდაპირი მფლობელობა–  გულისხმობს ნივთის სარგებლობის შესაძლებლობას, მაგ: ბინის დამქირავებელი არის პირდაპირი მფლობელი- იგი უფლებამოსილია ისარგებლოს ბინით.

ბ. არაპირდაპირი მფლობელობა- გულისხმობს ნივთზე სამართლებრივი ძალაუფლების ქონას და მისი განხორციელების შესაძლებლობას. მაგ: როდესაც ბინა არის გაქირავებული, მისი დამქირავებელი იქნება ბინის პირდაპირი მფლობელი, ხოლო ბინის მესაკუთრე ამავდროულად იქნება ბინის არაპირდაპირი მფლობელი, რაც გულისხმობს ამ უკანასკნელის უნარს განკარგოს გაქირავებული ნივთი, არ დაუშვას მისი ნივთის უკანონოდ სარგებლობა და ა.შ, თუმცა ამავდროულად მას არ აქვს ბინით სარგებლობის უფლება, ანუ იგი არ არის პირდაპირი მფლობელი.

მფლობელობითი კონფლიქტის შემთხვევაში უპირატესობა გააჩნია პირდაპირ მფლობელობას, იგი დაცულია თვით არაპირდაპირი მფლობელისგანაც. მაგ: მესაკუთრე არ არის უფლებამოსილი ბინის დამქირავებლის უფლებაში ჩაერიოს, სანამ მას ასეთი უფლება გააჩნია.

მფლობელისაგან განასხვავებენ ე.წ. „მოსარგებლეს“, რომელიც შეიძლება იყოს, პირი, რომელიც ნივთზე ბატონობას ახორციელებს სხვა პირისათვის (მაგ: მანქანის მძღოლი), ან პირი, რომელსაც ნივთი გადაეცა ე.წ. ჯენტლმენური/მეგობრული გარიგების საფუძველზე, რომელიც არ წარმოშობს რაიმე სამართლებრივ შედეგს. (მაგ: მამა  დროებით თხოვნის შვილს მანქანას, მამა რჩება მანქანის მფლობელი). მოსარგებლის და მფლობელის შორის განსხვავება ნათლად ჩანს სამოქალაქო კოდექსის 999-ე მუხლიდან გამომდინარე.

[BLH]

მფლობელობის სახეები

1.კეთილსინდისიერი მართლზომიერი მფლობელი– ისეთი მფლობელი, რომელსაც გააჩნია მფლობელობის სამართლებრივი საფუძველი. (სკ. 159-ე მუხლი).

მაგ: ბინის დამქირავებელი ფლობს ბინას ქირავნობის ხელშეკრულებიდან გამომდინარე მფლობელობის უფლების საფუძველზე.

2.კეთილსინდისიერი არამართლზომიერი მფლობელი– ისეთი მფლობელი, რომელსაც არ გააჩნია ან შეუწყდა ფლობის სამართლებრივი საფუძველი, თუმცა მას კეთილსინდისიერად ჰგონია, რომ მას ასეთი საფუძველი აქვს.

მაგ: „ა“-მ ათხოვა „ბ“-ს ლეპტოპი, რომელიც მისი საკუთრება არ იყო, თუმცა „ბ“-ს კეთილსინდისიერად ეგონა, რომ „ა“-სთან თხოვების ხელშეკრულებიდან გამომდინარე, მას წარმოეშვა მფლობელობის უფლება.

3.არაკეთილსინდისიერი მფლობელი– პირი, რომელმაც იცის, რომ ნივთს ფლობს სამართლებრივი საფუძვლის გარეშე, მაგ: ქურდი,რომელმაც მოიპარა ოქროს საათი, იგი იქნება ამ ოქროს საათის არაკეთილსინდისიერი მფლობელი.

მფლობელების სახეებად დაყოფას გააჩნია ძალიან დიდი პრაქტიკული მნიშვნელობა, რადგან კანონმდებლობის მიხედვით, მათი უფლება-მოვალეობანი განისაზღვრება სწორედ იმის მიხედვით თუ რა სახის მფლობელები არიან.

მფლობელობის სახეებსა და მათი განსაზღვრის მნიშვნელობასთან დაკავშირებით, საინტერესოა უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება №ას-524-493-2012, სადაც უზენაესი სასამართლო განმარტავს:

„მართლზომიერ მფლობელად ითვლება პირი, რომელიც სამართლებრივ საფუძველზე ახორციელებს ნივთის მიმართ ფაქტობრივ ბატონობას, განსხვავებით კეთილსინდისიერი მფლობელისაგან, რომელსაც არ გააჩნია ნივთის ფლობის კანონისმიერი საფუძველი. კეთილსინდისიერება და არაკეთილსინდისიერება მიუთითებს სუბიექტურ კრიტერიუმებზე, რაც განისაზღვრება პირის დამოკიდებულებით ნივთის ფლობის სამართლებრივი საფუძვლების მიმართ. მართლზომიერი და არა მართლზომიერი მფლობელობა მიგვითითებს ობიექტურად არსებულ ფაქტორებზე, რაც ვლინდება მფლობელობის სამართლებრივი საფუძვლის არსებობაში. ამრიგად, მართლზომიერი მფლობელია მესაკუთრე და ის პირები, რომელთა მფლობელობაც მესაკუთრის მფლობელობიდანაა ნაწარმოები.“

„აღნიშნულთან დაკავშირებით უნდა აღინიშნოს, რომ სამოქალაქო კოდექსის მიხედვით დიფერენცირებულია მფლობელობა ობიექტური თუ სუბიექტური ფაქტორების მიხედვით (160-ე – 164-ე მუხლები). მნიშვნელოვანია, რომ კანონი გამიჯნავს კეთილსინდისიერი მფლობელის მოთხოვნას (160-ე – 161-ე მუხლები) და მართლზომიერი მფლობელის მოთხოვნას (162-ე მუხლი). ასევე, არაუფლებამოსილი კეთილსინდისიერი მფლობელის ვალდებულებებს (163-ე მუხლი) და არაკეთილსინდისიერი მფლობელის ვალდებულებებს (164-ე მუხლი).“

[BLH]

რა არის საკუთრების უფლება?

საკუთრების უფლება არის აბსოლუტური ბუნების მქონე უფლება, რომელიც იძლევა საშუალებას ყველაზე უფრო ფართო ძალაუფლებით მოხდეს ქონებაზე ბატონობა.

საკუთრების უფლების აბსოლუტური ხასიათი გულისხმობს იმას, რომ მესაკუთრე უფლებამოსილია მისი ქონების მიმართ ზემოქმედება აღკვეთოს ნებისმიერი სუბიექტის მხრიდან, განსხვავებით ფარდობითი უფლებისა, რომელიც ანიჭებს ასეთი უფლების მქონე პირს მხოლოდ შეზღუდული სუბიექტთა წრის მიმართ ზემოქმედებას.

მაგ: მიწის ნაკვეთის მესაკუთრე უფლებამოსილია არ დაუშვას ნებისმიერი პირის შესვლა მის ნაკვეთზე, ხოლო გამყიდველი მხოლოდ მყიდველისგან არის უფლებამოსილი მოითხოვოს ნასყიდობის საგნის საფასურის გადახდა.

საკუთრების ცნებას განსაზღვრავს სამოქალაქო კოდექსის 170-ე მუხლი, რომლის მიხედვითაც:

„მესაკუთრეს შეუძლია, კანონისმიერი ან სხვაგვარი, კერძოდ, სახელშეკრულებო შებოჭვის ფარგლებში თავისუფლად ფლობდეს და სარგებლობდეს ქონებით, არ დაუშვას სხვა პირთა მიერ ამ ქონებით სარგებლობა, განკარგოს იგი, თუკი ამით არ ილახება მეზობლების ან სხვა მესამე პირთა უფლებები, ანდა, თუ ეს მოქმედება არ წარმოადგენს უფლების ბოროტად გამოყენებას.“

„სარგებლობის უფლება მოიცავს ასევე შესაძლებლობას, არ ისარგებლოს პირმა თავისი ნივთით. „

ამდენად, საკუთრების უფლებით ქონებაზე ბატონობა ხასიათდება შემდეგი უფლებამოსილებით:

1. ქონების ფლობა- სამოქალაქო კოდექსის მიხედვით, ფლობა არის ფაქტობრივი მდგომარეობა, ნივთის ფაქტობრივი ქონა, რომლის უკანაც დგას მფლობელობის უფლებამოსილება. ეს უფლებამოსილება ამ შემთხვევაში გამომდინარეობს საკუთრების უფლებიდან.

2. ქონებით სარგებლობა- ქონებით სარგებლობა მოიცავს ქონებით არ სარგებლობის უფლებამოსილებასაც, ქონების სარგებლობა ნიშნავს ნივთის გამოყენებას ან არ გამოყენებას.

3. ქონების განკარგვა– ქონების განკარგვის უფლებამოსილება გულისხმობს მის სარგებლობაში ან მფლობელობაში გადაცემას სხვა პირისათვის, მის გასხვისებას, ან თუნდაც მიტოვებას / განადგურებს.

[ივერიელი]

საკუთრების უფლების დაცვა

საკუთრების უფლების დაცვის საშუალებები განსაზღვრულია, როგორც სამოქალაქო კოდექსში, ისე სხვა ნორმატიულ აქტებში, მაგ: პოლიციის შესახებ კანონში, სისხლის სამართლის კოდექსში, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების კოდექსში და ა.შ.

საკუთრების უფლების დაცვის სანივთო სამართლებრივი საშუალებებია: ვინდიკაციური და ნეგატორული სარჩელები, რომლებიც განსაზღვრულია სამოქალაქო კოდექსის 172-ე მუხლის 1-ლი და მე-2 მუხლებში. (იხ. სტატია https://blh.com.ge/?p=27273).

ამავდროულად აღსანიშნავია, რომ უძრავი ნივთის სპეციფიკურობიდან გამომდინარე, სამოქალაქო კოდექსის 172-ე მუხლის მე-3 ნაწილში განსაზღვრულია უძრავ ქონებაზე საკუთრების უფლების დაცვის სპეციალური წესი, რომელიც გულისხმობს პოლიციის გარეშე, სასამართლოს მეშვეობით საკუთრების უფლების დაცვის შესაძლებლობას. (იხ. სტატია https://blh.com.ge/?p=27107).

[BLH]

საკუთრების უფლების შეძენა

 

 

საკუთრების უფლების შეძენის საკითხი არის სანივთო და ზოგადად სამოქალაქო სამართლის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი საკითხი. საკუთრების უფლების შეძენით, სუბიექტს ეძლევა საშუალება იბატონოს ყველაზე უფრო ფართო ძალაუფლებით იმ ქონებაზე, რომელზეც მან საკუთრების უფლება შეიძინა.

 

საკუთრების უფლების შეძენისათვის აუცილებელია სუბიექტის ნების გამოვლენა, რომელსაც სამართლებრივი შედეგის სახით მოყვება საკუთრების უფლების შეძენა. ამდენად, საკუთრების უფლების შესაძენათ/მის დასაკარგად, აუცილებელია გარიგების დადება, რომელიც შეიძლება იყოს, როგორც ცალმხრივი (მაგ: მემკვიდრეობით საკუთრების უფლების შეძენა, მფლობელობით საკუთრების უფლების შეძენა, ნაპოვარზე საკუთრების უფლების შეძენა და ა.შ.) , ისე ორმხრივი და მრავალმხრივი (მაგ: ნასყიდობის ხელშეკრულების საფუძველზე საკუთრების უფლების შეძენა).

 

 

საკუთრების უფლების შეძენის წესები განსხვავდება იმის მიხედვით, თუ რა ტიპის ქონებაზე ხდება საკუთრების უფლების შეძენა: ა. უძრავ ნივთებზე, ბ. მოძრავ ნივთებზე, გ. არამატერიალურ ქონებაზე.

[Crassus]

საკუთრების უფლების შეძენა უძრავ ნივთებზე

უძრავ ნივთზე საკუთრების უფლების რეგისტრაცია არის კომპლექსური პროცესი, რომელიც შედგება რამდენიმე ასპექტისაგან. აღნიშნულთან დაკავშირებით მნიშვნელოვანია სამოქალაქო კოდექსის 183-ე მუხლი, რომელიც განსაზღვრავს საკუთრების უფლების შეძენასთან დაკავშირებულ ზოგად წესს- საკუთრების უფლების რეგისტრაცია ხორციელდება მხარეთა წერილობითი შეთანხმებით და ამ შეთანხმდებიდან გამომდინარე საკუთრების უფლების რეგისტრაციით საჯარო რეესტრში.

ამდენად უძრავ ნივთზე საკუთრების უფლების შეძენისათვის ამოსავალი წერტილია მხარეთა შეთანხმება, გარდა ისეთი შემთხვევებისა, როცა უძრავ ნივთზე საკუთრების უფლების შეძენა ხდება ცალმხრივი გარიგების საფუძველზე (მაგ: მემკვიდრეობის მიღების გზით).

ამდენად, პირველი ნაბიჯია უძრავ ნივთზე საკუთრების უფლების გადაცემასთან დაკავშირებული ვალდებულებით-სამართლებრივი გარიგების დადება მხარეებს შორის (ეს შეიძლება იყოს, როგორც ჩუქება, ისე ნასყიდობა, სამისდღეშიო რჩენა და ა.შ.).

ამ ეტაპთან დაკავშირებით მნიშვნელოვანია სამოქალაქო კოდექსის 323-ე მუხლის ანალიზი, რომლის მიხედვითაც საკმარისია მხოლოდ მარტივი წერილობითი ასეთი ხელშეკრულების ნამდვილობისათვის.

შემდეგი ეტაპია უკვე ხელშეკრულებიდან გამომდინარე საკუთრების უფლების რეგისტრაცია საჯარო რეესტრში. ამ ეტაპზე უკვე აუცილებელია, რომ მხარეთა შეთანხმებაზე ხელმოწერები იყოს დადასტურებული, საჯარო რეესტრის წარმომადგენლის მხრიდან ან სანოტარო აქტით.

რეგისტაციისათვის განცხადების შეტანის უფლება აქვს, როგორც გამსხივსებელს ისე შემძენს. დაშვებულია წარმომადგენლობის მეშვეობით მონაწილეობა.

საკუთრების უფლება წარმოშობილად ითვლება მისი რეგისტრაციის მომენტიდან საჯარო რეესტრში.

[ივერიელი]

ძალიან საინტერესო საკითხია უძრავი ნივთების შესახებ ვალდებულებითი გარიგების ფორმის საკითხი, საკუთრების უფლების შეძენის პროცედურის ჭრილში.

 

როგორც უკვე აღინიშნა, სამოქალაქო კოდექსის 323-ე მუხლი, მოქმედი მდგომარეობით, განსაზღვრავს უძრავი ნივთების შესახებ დადებული გარიგების სავალდებულო წერილობით ფორმას, რაც იმას ნიშნავს, რომ უძრავ ნივთებზე საკუთრების უფლების გადასვლის შესახებ ვალდებულებით-სამართლებრივი გარიგების ნამდვილობა დაკავშირებულია მის წერილობით ფორმასთან,  ისე რომ არ არის აუცილებელი ნოტარიული დამოწმება.

 

თუმცა ამავდროულად გვაქვს სკ-ის 183-ე და 311 (პრიმა) მუხლები, რომლებიც გვეუბნებიან, რომ უძრავი ნივთის შესაძენად აუცილებელია წერილობითი სახით დადებული ხელშეკრულება და ამ ხელშეკრულების კერძო ნოტარიული აქტით დადასტურება და მისი რეგისტრაცია საჯარო რეესტრში. აღნიშნული ნორმებით არის განსაზღვრული საკუთრების უფლების გადასვლისათვის აუცილებელი ფორმა.

 

ამდენად, შეიძლება ითქვას, რომ მხარეებმა თუ დადეს მარტივი წერილობითი  ფორმით უძრავი ნივთის შესახებ ხელშეკრულება, აღნიშნული ხელშეკრულება იქნება ნამდვილი და წარმოშობს სამართლებრივ შედეგს. ხოლო იმისთვის, რომ მოხდეს უძრავი ნივთის საკუთრების უფლების გადაცემა, ამისათვის საჭიროა დამატებით ნების გამოვლენა, ხელშეკრულების ხელმოწერების დადასტურებისა და რეესტში რეგისტრაციის სახით..

 

ამ საკითხთს სწორედ ასე წყვეტს უზენაესი სასამართლო, იხ. გადაწყვეტილება N- ას-1529-1443-2012     

[Author]

Posts